Podwójne obywatelstwo a przekraczanie granicy RP — stanowisko Straży Granicznej

Wielu obywateli polskich przekonuje się ostatnimi czasy, że przekraczanie granicy z paszportem innego państwa może stanowić problematyczną kwestię. Wnioski kierowane do Rzecznika Praw Obywatelskich (dalej jako: RPO) wskazują na kontrowersyjne praktyki stosowania prawa wobec osób posiadających podwójne obywatelstwo, w tym obywatelstwo Rzeczypospolitej Polskiej. Wnioskujący twierdzą, że zostali zatrzymani przez funkcjonariuszy Straży Granicznej podczas próby przekroczenia granicy Polski na podstawie paszportu obcego państwa, pomimo polskiego obywatelstwa.

Rzecznik Praw Obywatelskich poinformował Głównego Komendanta Straży Granicznej o swoich wątpliwościach co do praktyki funkcjonariuszy Straży Granicznej, polegającej na odmawianiu obywatelom polskim z podwójnym obywatelstwem przekroczenia granicy na podstawie paszportu innego państwa. 

Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim, obywatel polski posiadający równocześnie obywatelstwo innego państwa ma wobec Rzeczypospolitej Polskiej takie same prawa i obowiązki jak osoba posiadająca wyłącznie obywatelstwo polskie.  Ponadto, obywatel RP nie może wobec władz Rzeczypospolitej powoływać się ze skutkiem prawnym na posiadane równocześnie obywatelstwa innego państwa i na wynikające z niego prawa i obowiązki. 

Na stronie internetowej Straży Granicznej odnajdziemy komunikat, iż w sytuacji, gdy funkcjonariusz Straży Granicznej w trakcie kontroli na wyjazd z Polski uzyska informację, że podróżny posiada polskie obywatelstwo, a nie ma ważnego polskiego dokumentu, czyli – w zależności od kierunku podróży – paszportu lub dowodu osobistego, ma obowiązek nie zezwolić takiej osobie na przekroczenie granicy. Dotyczyć ma to również sytuacji, gdy obywatel wjechał na terytorium Polski na podstawie dokumentu stwierdzającego obywatelstwo innego państwa.

Jako podstawę prawną takiej interpretacji we wskazanym komunikacie Straży Granicznej wskazano przepisy ustawy o obywatelstwie. Zdaniem RPO powinny być one interpretowane na tle art. 5 ust. 1 ustawy z 27 stycznia 2022 r. o dokumentach paszportowych, który przyznaje prawo, a nie obowiązek do posiadania dokumentu paszportowego. 

Brak obowiązku posiadania polskiego paszportu umożliwiałby w takiej sytuacji przekraczanie granicy RP na podstawie paszportu państwa drugiego obywatelstwa. 

Ponadto, w przypadku osób posiadających podwójne obywatelstwo Polski i innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, przyjęta przez Straż Graniczą interpretacja, zdaniem rzecznika nie odpowiada prawu obywateli Unii Europejskiej do swobodnego przemieszczania się. Prawo to zagwarantowane jest traktatowo w treści art. 21 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Dla potwierdzenia obywatelstwa Unii tak samo ważny jest paszport lub dowód osobisty wydany przez polskie organy władzy, jak i organy innego państwa członkowskiego, co potwierdza także orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. 

Interpretacja przepisów sugerowana przez RPO powodowałaby jednak wiele praktycznych problemów po stronie Straży Granicznej. Przykładem może być sytuacja, w której konieczne jest udaremnienie wyjazdu z RP obywateli polskich, wobec których sądy wydały zakaz opuszczania kraju. Zezwolenie na wyjazd na podstawie dokumentu wydanego przez inne państwo pozwalałoby na skuteczne omijanie tego zakazu. 

Kolejną kłopotliwą kwestią są także różnice w transliteracji imion i nazwisk. Skutkują one tym, że osoby o podwójnym obywatelstwie mogą w obcym paszporcie występować pod innymi danymi osobowymi np. John/Jan, Jerzy/George. Innym zagrożeniem jest możliwość uprowadzenia polskiego dziecka przez jednego z rodziców posługującego się paszportem innego państwa. W realiach przepisów polskiego prawa, w celu wydania dziecku polskiego paszportu, wymagana jest zgoda obydwojga rodziców lub opiekunów prawnych. 

W odpowiedzi na pismo rzecznika Główny Komendant Straży Granicznej wskazał także, że fakt posiadania dokumentu paszportowego jest rzeczywiście prawem, a nie obowiązkiem obywatela. Jednakże w przypadku chęci przekraczania granicy państwowej, posiadanie tego dokumentu jest w wielu przypadkach niezbędne i wymagane prawem (art. 14 ust. 1 ustawy o ochronie granicy państwowej). Odpowiadającą tej sytuacji analogią może być dobrowolność posiadania prawa jazdy, którego posiadanie nie jest obowiązkowe, jednakże osoba, która chce samodzielnie prowadzić pojazd mechaniczny, jest już zobowiązana do posiadania takiego dokumentu.

Stanowisko Straży Granicznej zakłada, że obywatel polski posiadający podwójne lub wielokrotne obywatelstwo jest traktowany przede wszystkim jako obywatel polski. Oznacza to, że dokumenty wydane przez inne państwa nie mają znaczenia w kwestiach związanych z prawami i obowiązkami w Polsce. Polskie prawo umożliwia istnienie wielokrotnego obywatelstwa, ale priorytetem jest traktowanie obywateli polskich równo pod względem praw i obowiązków. Taka praktyka w ocenie Straży Granicznej zapewnia zachowanie zasady równości wobec prawa, a jednocześnie skuteczną egzekucję przepisów granicznych.

Niezależnie od słuszności podnoszonych przez Rzecznika Praw Obywatelskich argumentów, praktyka Straży Granicznej zdaje się być stała i jednolita, o czym informują także zagraniczne placówki dyplomatyczne w Polsce. Tym samym, aby uniknąć przykrych niespodzianek na lotnisku, pomimo ważnego paszportu wydanego przez inne państwo (którego obywatelstwo ma obywatel polski), należy mieć ze sobą także ważny polski paszport. 

W celu uzyskania kompleksowej informacji i wsparcia zachęcamy do kontaktowania się z Kancelarią. W przypadku wszelkich wątpliwości lub pytań dotyczących przekraczania granicy i związanych z tym kwestii wykwalifikowany zespół prawników udzieli niezbędnych odpowiedzi.

Przygotowali:

Piotr Dzieniszewski
asystent prawny

Liudmyla Bartkiv
starszy doradca ds. imigracji