Granice Schengen a EES – nowy system kontroli od 12 października 2025 r.

W jednym z naszych wcześniejszych wpisów pisaliśmy już o systemie EES – Entry/Exit System, czyli europejskim rozwiązaniu mającym usprawnić i unowocześnić kontrole na granicach zewnętrznych Unii Europejskiej. System ten ma ujednolicić i zdigitalizować sposób rejestrowania przekroczeń granicy przez podróżnych spoza UE, gromadząc podstawowe dane identyfikacyjne oraz biometryczne. Już niebawem rozwiązanie to wejdzie w praktykę – 12 października 2025 r. system EES zacznie obowiązywać w krajach strefy Schengen, wprowadzając realne zmiany w sposobie przekraczania granic.

Nowe rozwiązanie ma na celu zastąpienie tradycyjnego stemplowania paszportów elektroniczną rejestracją danych przy wjeździe i wyjeździe z obszaru Schengen. Oznacza to, że podczas przekraczania granicy dane podróżnych – w tym imię, nazwisko, datę urodzenia, a także czas i miejsce przekroczenia granicy – będą zapisywane w centralnym systemie. Dodatkowo, EES będzie pobierał dane biometryczne, czyli wizerunek twarzy oraz odciski palców. W praktyce proces ma być w dużej mierze zautomatyzowany, realizowany przy pomocy specjalnych urządzeń w punktach kontroli.

System obejmie obywateli państw spoza Unii Europejskiej, którzy podróżują do strefy Schengen w celach krótkoterminowych – zarówno tych, którzy potrzebują wizy, jak i tych, którzy są z tego obowiązku zwolnieni na mocy umów dwustronnych o ruchu bezwizowym. Nie dotyczy natomiast obywateli państw członkowskich UE i EFTA, ani osób posiadających zezwolenie na pobyt lub wizę długoterminową. W przypadku dzieci poniżej 12. roku życia system nie przewiduje pobierania odcisków palców, natomiast ich dane osobowe oraz wizerunek zostaną zapisane w rejestrze.

EES wprowadza całkowitą cyfryzację rejestracji ruchu granicznego, eliminując tradycyjne metody ręcznego odnotowywania przekraczania granic w dokumentach podróży. System automatycznie będzie też obliczał, jak długo dana osoba przebywała w strefie Schengen, co pozwoli precyzyjnie wykrywać przypadki przekroczenia dozwolonego limitu 90 dni w ciągu 180 dni. Dla wielu podróżnych – zwłaszcza tych często odwiedzających Europę – będzie to oznaczać większą przejrzystość i łatwiejsze planowanie podróży, ale również mniej „elastyczności” w przypadku pomyłek czy nieświadomego przekroczenia dozwolonego okresu pobytu.

Choć start systemu zaplanowano na 12 października br., jego pełne wdrożenie potrwa kilka miesięcy. Do kwietnia 2026 roku EES ma działać we wszystkich punktach granicznych strefy Schengen, jednak proces wprowadzania będzie stopniowy. Oznacza to, że w okresie przejściowym możliwe będą różnice w procedurach, w jednych miejscach podróżni zostaną już zarejestrowani biometrycznie, w innych wciąż otrzymają tradycyjny stempel.

Dane gromadzone w systemie EES będą przechowywane wyłącznie przez czas niezbędny do celów, dla których zostały zebrane, zgodnie z następującymi zasadami:

• Wpisy dotyczące każdego wjazdu, wyjazdu lub odmowy wjazdu: 3 lata od daty utworzenia wpisu.
• Akta osobowe zawierające dane identyfikacyjne podróżnych: 3 lata i 1 dzień od daty ostatniego wyjazdu lub od daty odmowy wjazdu (w przypadku braku pozwolenia na wjazd).
• Brak wpisu dotyczącego wyjazdu (gdy system nie odnotuje opuszczenia strefy Schengen): 5 lat od dnia upływu dozwolonego okresu pobytu.
• Członkowie rodzin obywateli UE lub osoby podróżujące na takich samych zasadach jak obywatele UE, którzy nie posiadają dokumentu pobytu i towarzyszą obywatelowi UE, EOG lub Szwajcarii:
  • w przypadku wpisu dotyczącego wyjazdu – 1 rok od daty utworzenia wpisu,
  • w przypadku braku wpisu dotyczącego wyjazdu – dane nie będą przechowywane, a długość dozwolonego pobytu nie jest obliczana.

Po upływie wskazanych okresów wszystkie dane są automatycznie usuwane z systemu. Dostęp do informacji mają wyłącznie uprawnione organy, a cały system funkcjonuje zgodnie z unijnymi standardami ochrony danych osobowych, zapewniając równowagę między bezpieczeństwem granic a prywatnością podróżnych.

Pod względem technicznym i organizacyjnym, EES to ogromny projekt obejmujący nie tylko infrastrukturę graniczną, ale też współpracę pomiędzy państwami członkowskimi, operatorami systemów informatycznych i instytucjami unijnymi. W dłuższej perspektywie ma on znacząco zwiększyć bezpieczeństwo oraz ułatwić identyfikację osób, które np. przekroczyły dozwolony czas pobytu lub są poszukiwane w innych krajach. Dla służb granicznych oznacza to bardziej precyzyjne i zautomatyzowane kontrole, a dla podróżnych – potencjalne skrócenie kolejek w przyszłości, choć w pierwszych miesiącach funkcjonowania można spodziewać się wydłużonych procedur. W połączeniu z planowanym systemem ETIAS, który ma ruszyć w 2026 roku, EES pozwoli stworzyć nowoczesny i spójny system monitorowania podróżnych spoza UE, łączący bezpieczeństwo z większą płynnością ruchu granicznego.

Przygotowała:

Mariia Stempel
Prawnik imigracyjny