Umowa o dzieło jest formą współpracy uregulowaną w przepisach Kodeksu cywilnego (art. 627-646). Umowa o dzieło to umowa, w której przyjmujący zamówienie (czyli ten, który wykona dzieło) zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający (czyli ten, dla którego dzieło ma być wykonane) do zapłaty określonego wynagrodzenia. Strony mają obowiązek określić w umowie dzieło, które ma powstać oraz wynagrodzenie, które za to się należy. 

Stronami tej umowy są przyjmujący zamówienie (czyli ten, który wykona dzieło) oraz zamawiający (czyli ten, dla którego dzieło ma być wykonane). Nie ma w tym zakresie żadnego stosunku nadrzędności bądź podporządkowania (w przeciwieństwie do umowy o pracę). 

Celem umowy o dzieło jest doprowadzenie do wytworzenia jakiegoś dobra materialnego bądź niematerialnego, np. rzeźby, obrazu ale również tłumaczenia dokumentu, oprogramowania czy pokazu, wystąpienia.

Umowa nie wymaga do swojej ważności formy pisemnej, co oznacza, że można ją zawrzeć w dowolny sposób np. ustnie. 

• Pojęcie dzieła

Obowiązkiem przyjmującego zamówienie jest stworzenie dzieła, które w chwili zawierania umowy jeszcze nie istnieje. Jeżeli dzieło istniało przed zawarciem umowy, to będziemy mówić tutaj o np. umowie sprzedaży bądź zamiany.

Nie chodzi tu o jakiekolwiek dzieło, ale o dzieło oznaczone, czyli takie, które będzie zawierać cechy wskazane przez strony umowy. Oznaczenie dzieła ma być co do zasady bardzo dokładne i sprecyzowane, w tym znaczeniu, że ma ono odpowiadać osobistym potrzebom, upodobaniom czy wymaganiom zamawiającego. W innym wypadku możemy mówić o umowie sprzedaży dobra o cechach zaspokajających potrzeby przeciętnego nabywcę. 

Przykłady dzieła:

Uszycie garnituru na miarę przez krawca, wybudowanie domu, wykonanie rysunku kobiety wskazanej przez zamawiającego, wytworzenie programu komputerowego, development aplikacji mobilnej czy napisanie książki..

Dzieło, które stanowi przedmiot świadczenia przyjmującego zamówienie, może mieć charakter materialny, ale także może ono występować w postaci niematerialnej, jeżeli można następnie je utrwalić w sposób materialny np. przygotowanie i wygłoszenie cyklu specjalistycznych wykładów.

• Obowiązki i prawa przyjmującego zamówienie oraz zamawiającego

Przyjmujący zamówienie ma obowiązek wykonać dzieło i jest on odpowiedzialny za jego jakość. Ustawodawca pozostawia tej osobie uznanie w zakresie sposobu wykonywania dzieła, jeżeli nic innego strony nie uzgodniły w umowie. Natomiast cechy dzieła muszą być ustalone w umowie lub wynikać bezpośrednio z charakteru danego dzieła – ustalenia te wiążą przyjmującego zamówienie. 

Od przyjmującego zamówienie wymaga się określonych kwalifikacji, umiejętności bądź posiadania szczególnych materiałów i narzędzi. Nie można uchylać się od odpowiedzialności odszkodowawczej, jeżeli przyjęło się zobowiązanie do wykonania pewnego dzieła, a nie posiada się  kwalifikacji właściwych do jego wykonania. 

Dzieło musi być wykonane należycie i podlega kontroli zamawiającego (zamawiający może wnieść zastrzeżenia co do jakości dzieła np. dzieło posiada pewne wady prawne bądź fizyczne albo nie zgadza się z tym, co strony ustaliły w umowie). 

Termin wykonania dzieła jest szczególnie istotny dla zamawiającego, ponieważ najczęściej spersonalizowane dzieło jest tworzone na wyjątkową okazję np. garnitur uszyty na miarę musi być wykonany odpowiednio przed terminem ślubu. Gdy wykonanie dzieła opóźnia się i jest prawdopodobne, że przyjmujący zamówienie nie dotrzyma umówionego terminu, to można odstąpić od tej umowy i dochodzić zapłaty odszkodowania za doznane straty. 

Przyjmujący zamówienie nie musi wykonać dzieła osobiście – ma obowiązek jedynie przekazać dzieło zamawiającemu. 

Przyjmujący zamówienie nie jest związany sugestiami zamawiającego. Przy czym dozwolona jest kontrola wykonywania dzieła przez zamawiającego. W razie ustalenia, że dzieło wykonywane jest wadliwe, bądź niezgodnie z umową, zamawiający może żądać zmiany sposobu wykonywania dzieła. Jeżeli żądanie jest zasadne, to niezastosowanie się do niego może prowadzić do odstąpienia od umowy.

Zamawiający ma obowiązek współdziałania z przyjmującym zamówienie, gdy bez tego dzieło nie może być wykonane. Jeżeli zamawiający odmawia uzasadnionej i niezbędnej współpracy (w szczególności, gdy w umowie się do tego zobowiązał), to przyjmujący zamówienie może wyznaczyć zamawiającemu ostateczny termin do współdziałania, z zagrożeniem odstąpienia od umowy i pobrania należnego mu wynagrodzenia.

• Wynagrodzenie za dzieło

Przyjmujący zamówienie ma prawo do wynagrodzenia wskazanego w umowie. Wykonanie dzieła zawsze jest związane z jego odpłatnością. Jeżeli natomiast dzieło wykonywane jest nieodpłatnie, to będziemy mówić o np. umowie zlecenia bądź umowie darowizny. Przyjmującemu zamówienie należy się wtedy zwykłe wynagrodzenie za dzieło tego rodzaju, odpowiadające uzasadnionemu nakładowi pracy oraz innym nakładom wykonującego. 

Strony mogą się umówić na wynagrodzenie ryczałtowe bądź kosztorysowe. 

• Ryczałt oznacza wynagrodzenie za całość dzieła w określonej sumie pieniężnej. Zamawiający co do zasady nie może nigdy żądać obniżenia umówionego ryczałtu, a przyjmujący zamówienie nie może żądać jego podwyższenia jeżeli okaże się, że wykonanie dzieła kosztowało go więcej pracy bądź nakładów finansowych niż pierwotnie zakładał. Kodeks cywilny przewiduje jednak kilka wyjątków od powyższej zasady, które dotyczą przede wszystkich sytuacji, w których przyjmujący zamówienie, pomimo zachowania należytej staranności, nie mógł przewidzieć, że wykonanie danego dzieła będzie wiązało się z koniecznością poniesienia dodatkowych nakładów.
• Kosztorysowe wynagrodzenie oznacza, że strony ustalają je na podstawie zestawienia planowanych prac i przewidywanych kosztów. Jest to pożądany rodzaj wynagrodzenia w przypadku dzieł, których zakres i warunki wykonania nie mogą być przewidziane z pełną dokładnością w chwili zawarcia umowy. Całkowite wynagrodzenie będzie znane dopiero w chwili ostatecznego rozliczenia się stron. 

Przyjmujący zamówienie może żądać całości wynagrodzenia, chociażby nie wykonał w ogóle dzieła, jeżeli jego niewykonanie wynika z przeszkód związanych z zamawiającym. Ma on obowiązek jedynie wykazać swoją gotowość do wykonania dzieła. 

• Należyta staranność czy rezultat?

W wypadku umowy o dzieło istotne jest osiągnięcie umówionego rezultatu, bez względu na rodzaj i intensywność wykonywanych w tym celu czynności i staranności. Przyjmujący zamówienie odpowiada zatem za nieosiągnięcie określonego rezultatu, a nie za brak należytej staranności. Przyjmujący zamówienie odpowiada za jakość dzieła. Określa on również metodologię jego wykonania, jeżeli umowa inaczej nie stanowi. 

• Umowa o dzieło a umowa o pracę

1. Umowa o dzieło różni się od umowy o pracę brakiem stosunku zależności (kierownictwa) między stronami i koniecznością osiągnięcia oznaczonego rezultatu ludzkiej pracy i umiejętności. Kierownictwo przejawia się w wydawaniu wiążących poleceń pracownikowi, ustalania zadań pracy oraz organizowaniu procesu ich realizacji. Ponadto o kierownictwie można mówić, jeżeli pracownik wykonuje pracę w godzinach i miejscu ustalonym bezpośrednio przez pracodawcę.
2. Umowa o pracę zalicza się do umów starannego działania, a nie rezultatu. Istotą umowy o pracę nie jest rezultat, a wykonywanie pracy określonego rodzaju jako takiej. Sama definicja zakłada dążenie do osiągnięcia określonego rezultatu – dokonania czynności prawnej, jednakże w razie jego nieosiągnięcia, ale jednoczesnego zachowania należytej staranności, pracownik nie ponosi odpowiedzialności za niewykonanie zobowiązania – w przeciwieństwie do przyjmującego zamówienie na wykonanie dzieła.
3. Jeżeli strony umowy o dzieło popadną w konflikt, którego same nie potrafią rozwiązać, to rozstrzygnięcie tego konfliktu pozostawione jest wyłącznie sądowi powszechnemu na skutek wniesionego pozwu. Natomiast nadzór i kontrolę przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, sprawuje Państwowa Inspekcja Pracy oraz sądy pracy.
4. Umowa o dzieło nie podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu i zdrowotnemu. Przyjmujący zamówienie ma obowiązek wyłącznie rozliczyć się podatkowo z urzędem skarbowym. Umowa o pracę jest obowiązkowym tytułem do ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego, a także podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym. Niemniej, wykonawca dzieła może oczywiście dobrowolnie się ubezpieczyć.

Zawarcie umowy o dzieło z pracownikiem, który wykonuje pracę określonego rodzaju, pod nadzorem kierownictwa w godzinach wskazanych w regulaminie bądź umowie podlega grzywnie od 1.000 zł do 30.000 zł. Zatrudnienie w stosunku pracy podlega ochronie prawnej, dlatego nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu warunków wykonywania pracy, określonych w art. 22 § 1 Kodeksu pracy.

Przykład:

Pani Barbara została zatrudniona na podstawie umowy o dzieło przez biuro obsługi rachunkowej. Przedmiotem umowy jest prowadzenie ksiąg rachunkowych z należytą starannością. Pani Barbara wykonuje swe zadania w siedzibie biura, w godzinach jego pracy, czyli od 8:00 do 16:00, a także księgi rachunkowe są prowadzone pod kontrolą i nadzorem zamawiającego. Taki typ współpracy może zostać zakwestionowany i zakwalifikowany jako stosunek pracy. Ponadto na zamawiającego może zostać nałożona grzywna. 

• Umowa o dzieło, a umowa zlecenia

1. Umowa o dzieło różni się od umowy zlecenia tym, że umowa o dzieło musi być zakończona konkretnym i weryfikowalnym rezultatem.
2. Tak jak umowa o pracę, umowa zlecenia charakteryzuje się dążeniem do do zachowania należytej staranności. Zleceniobiorca nie ponosi odpowiedzialności pod warunkiem, że dołożył wszelkich starań, aby wykonać przyjęte zlecenie. W przypadku umowy o dzieło nie ma znaczenia jaką staranność dołożył przyjmujący zamówienie – bowiem liczy się tutaj tylko skutek w postaci wydania zamówionego dzieła.
3. Przedmiotem dzieła ma być rezultat w postaci przedmiotu materialnego bądź niematerialnego, natomiast zlecenie jest umową starannego działania – zleceniobiorca może zmierzać do osiągnięcia konkretnego rezultatu, lecz nie musi.
4. Wykonanie dzieła musi wiązać się z jego odpłatnością, natomiast zlecenie można wykonać nieodpłatnie.

• Obowiązek informacyjny o umowach o dzieło

Od 1 stycznia 2021 r. trzeba informować ZUS o zawarciu umowy o dzieło.

Obowiązek informacyjny dotyczy płatników składek (podmioty zarejestrowane w ZUS), a także każdej osoby fizycznej, chociażby nie była zarejestrowana w ZUS.

Obowiązek ten nie dotyczy umów o dzieło:

• zawartych z własnym pracownikiem;
• wykonywanych na rzecz własnego pracodawcy, ale zawartych z innym podmiotem;
• zawartych z osobami prowadzącymi działalność gospodarczą na wykonanie przez nie usług, które wchodzą w zakres prowadzonej działalności.

Umowy zawarte od 1 stycznia 2021 r. trzeba wykazać w nowym formularzu RUD (Zgłoszenie umowy o dzieło). Należy go złożyć w ciągu 7 dni od zawarcia umowy o dzieło. Formularz RUD można przekazać elektronicznie przez Platformę Usług Elektronicznych (PUE) ZUS (https://www.zus.pl/baza-wiedzy/katalog-uslug/karty-uslug-inne).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych może wnieść do sądu wniosek o ukaranie podmiotu, który nie zgłosił umowy o dzieło do rejestru ZUS. Sąd ma możliwość nałożenia kary do 5.000 zł. 

• Kontrole ZUS i ich skutek

Zakład Ubezpieczeń Społecznych ma obowiązek stwierdzania i ustalania obowiązku ubezpieczeń społecznych, wobec czego ma interes prawny w tym, aby przeprowadzać kontrole u osób, które zatrudniają osoby na podstawie umów o dzieło. 

Prowadzony od 1 stycznia 2021 r. rejestr umów o dzieło ułatwia w sposób znaczący dotarcie do takich podmiotów i podjęcie kontroli w celu ustalenia obowiązku ubezpieczeń społecznych.

Jeżeli ZUS ustali, że umowa nazwana “dzieło” jest w rzeczywistości umową o pracę bądź umową zlecenia, to wyda stosowną decyzję oraz będzie domagać się składek od płatnika (pracodawcy, zleceniodawcy) od dnia zawarcia takiej umowy. W przypadku zakwestionowania rodzaju umowy płatnik (pracodawca, zleceniodawca, księgowa) będzie musiał dokonać wstecznego zgłoszenia zleceniobiorcy lub pracownika do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych oraz ubezpieczenia zdrowotnego. Należy pamiętać, że o rodzaju umowy nie decyduje jej nazwa, lecz treść, warunki i okoliczności świadczenia jej przedmiotu. 

Umowa o dzieło jest umową rezultatu – efektu, który ma osiągnąć wykonawca. Rezultat ten należy w umowie w miarę możliwości jak najdokładniej określić. Zlecający dzieło może kontrolować sposób wykonywania umowy, np. terminowość, postępy w pracy nad dziełem, lecz wykonawca nie może pracować pod jego kierownictwem, to znaczy wykonywać poleceń zlecającego sztywno określających przykładowo jakich narzędzi ma używać wykonawca.

W przypadku jakichkolwiek pytań zapraszamy do kontaktu z Kancelarią. Doświadczeni prawnicy udzielą Państwu wszelkich informacji dotyczących umowy o dzieło, przygotują niezbędne dokumenty, a także będą reprezentowali Państwa przed Zakładem Ubezpieczeń Społecznych bądź sądem powszechnym. 

 

Przygotował:
Kamil Dolniak
młodszy prawnik

Piotr Sawicki
adwokat