Zmiany w prawie pracy po zniesieniu stanu zagrożenia epidemicznego
Pandemia COVID-19, która ogarnęła cały świat w 2020 roku, stanowiła bezprecedensowe wyzwanie dla wszystkich państw, w tym dla Polski. Konieczność radzenia sobie z chorobą, której skutki, zasięg oraz środki zapobiegawcze nie były w pełni znane, doprowadziła do znacznych zmian w prawie pracy, które wpłynęły zarówno na pracowników, jak i pracodawców. Niezależnie od złożoności tej sytuacji, rządy na całym świecie musiały wprowadzić nowe regulacje i przepisy, aby dostosować się do nowej rzeczywistości.
W Polsce stan zagrożenia epidemicznego ogłoszony w marcu 2020 roku spowodował zmiany w przepisach dotyczących prawa pracy, mające na celu przede wszystkim ochronę zdrowia. Te zmiany, zaczynając od zasad sanitarnych, poprzez regulacje dotyczące pracy zdalnej, a kończąc na zasadach wypowiedzenia i zawieszenia działalności przez pracodawców, miały na celu zapewnienie bezpieczeństwa i stabilności w tych niepewnych czasach.
1 lipca 2023 roku, z chwilą zniesienia stanu zagrożenia epidemicznego, Polska powróciła do standardowych regulacji prawa pracy, co niewątpliwie wpłynęło na codzienne życie pracowników i pracodawców. Przywrócenie dawnego porządku prawnego wywołało wiele pytań i wątpliwości, a także wymagało dostosowania się do nowej, a zarazem starej rzeczywistości.
Zmiany dotyczące wstępnych i okresowych szkoleń z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP)
Zgodnie z prawem pracy, pracodawcy mają obowiązek zapewnienia pracownikom szkoleń wstępnych i okresowych z zakresu BHP. W czasie trwania stanu epidemii i stanu zagrożenia epidemicznego standardowe regulacje dotyczące tych szkoleń, określone w Kodeksie pracy zostały dostosowane do nowych warunków dzięki specjalnym przepisom dotyczącym COVID-19.
Te tymczasowe zmiany pozwalały na przesunięcie terminu przeprowadzenia okresowych szkoleń BHP, jeśli termin ten przypadał na okres trwania stanu zagrożenia epidemicznego, stanu epidemii, lub w ciągu 30 dni po odwołaniu tych stanów. W takich przypadkach, termin szkolenia mógł być przesunięty do 60. dnia po odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii.
Co do szkoleń wstępnych, specjalne przepisy wprowadzone na czas pandemii pozwoliły na przeprowadzenie takich szkoleń całkowicie online, z wyjątkiem pewnych specyficznych przypadków.
Teraz, z odwołaniem stanu zagrożenia epidemicznego 1 lipca 2023 r., pracodawcy będą musieli przeprowadzić te odroczone okresowe szkolenia BHP najpóźniej do 30 sierpnia 2023 r. Dodatkowo, możliwość przeprowadzania szkoleń wstępnych online zostanie wycofana. Te zmiany mogą mieć istotne konsekwencje dla planowania i logistyki przeprowadzania szkoleń BHP w wielu firmach.
Zmiany w prawie pracy dotyczące wysokości odpraw
Od 1 lipca 2023 roku pracodawcy objęci ustawą o zwolnieniach grupowych będą musieli wypłacać wyższe odprawy.
Wcześniej, zgodnie ze specustawą w sprawie COVID-19, maksymalna kwota odprawy, odszkodowania lub innego świadczenia pieniężnego związane z zakończeniem stosunku pracy (jeżeli przepisy wymagają wypłaty takiego świadczenia), była ograniczona do 10-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Takie ograniczenie wprowadzono na okres zagrożenia epidemicznego lub epidemii dla pracodawców, którzy zanotowali spadek obrotów lub istotny wzrost obciążenia funduszu wynagrodzeń.
Od 1 lipca pracodawcy objęci tymi przepisami będą zobowiązani do wypłacania odpraw w kwocie określonej w ustawie o zwolnieniach grupowych, to jest do 15-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę (aktualnie 54.000,00 PLN brutto). To oznacza, że pracownicy mogą spodziewać się wyższych odpraw, jeżeli ich umowy o pracę zostaną rozwiązane ze względu na przyczyny niezależne od nich.
Zmiany w prawie pracy dotyczące zakładowego funduszu świadczeń socjalnych
W czasie obowiązywania stanu epidemii, a następnie stanu zagrożenia epidemicznego, niektóre firmy, które doświadczyły znacznego spadku obrotów lub znacznego wzrostu obciążenia funduszu płac, miały prawo do zawieszenia pewnych zobowiązań. Te zmiany były zgodne z przepisami specustawy dotyczącej COVID-19.
Do tych zawieszonych obowiązków należało utworzenie lub utrzymanie zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (ZFŚS), dokonanie podstawowych odpisów do funduszu, a także wypłata świadczenia urlopowego. Dodatkowo, na czas trwania stanu zagrożenia epidemicznego lub epidemii, jakiekolwiek przepisy układu zbiorowego pracy lub regulaminu wynagradzania, które przewidywały wyższy odpis na ZFŚS lub świadczenia socjalno-bytowe, nie obowiązywały. Zamiast nich obowiązywały przepisy tylko bezpośrednio przepisy ustawy o ZFŚS.
Jednakże w związku z odwołaniem stanu zagrożenia epidemicznego, firmy będą musiały teraz ponownie podjąć te obowiązki. Oznacza to, że te firmy będą musiały ponownie zacząć odprowadzać wpłaty na ZFŚS oraz wypłacać świadczenia urlopowe.
Zmiany w prawie pracy dotyczące okresu wypowiedzenia umów o zakazie konkurencji
Z odwołaniem stanu zagrożenia epidemicznego, który nastąpił 1 lipca 2023 r., zmieniły się zasady dotyczące umów o zakazie konkurencji po zakończeniu stosunku pracy. Do tej pory, na mocy specjalnych przepisów wprowadzonych w odpowiedzi na pandemię COVID-19, możliwe było rozwiązanie takiej umowy z siedmiodniowym okresem wypowiedzenia. Ta zmiana przestała właśnie obowiązywać.
Oznacza to, że firmy i pracownicy będą musieli przestrzegać standardowych zasad dotyczących umów o zakazie konkurencji po zakończeniu stosunku pracy. W związku z tym, firmy powinny dokładnie przemyśleć swoje plany dotyczące tego rodzaju umów, aby zrozumieć, jak te zmiany mogą wpłynąć na ich działalność.
Zmiany w prawie pracy dotyczące zawieszenia działalności przez pracodawcę
1 lipca 2023 roku nastąpiła jeszcze jedna istotna zmiana w polskim prawie pracy. Przestały obowiązywać przepisy, które umożliwiały pracodawcom zawieszenie działalności na okres stanu zagrożenia epidemicznego. Tym samym, z powrotem obowiązują standardowe regulacje dotyczące zawieszenia prowadzenia działalności gospodarczej.
Przepisy wprowadzone w ramach stanu zagrożenia epidemicznego pozwalały na szybkie i elastyczne reagowanie na dynamiczne zmiany na rynku, spowodowane ograniczeniami i zamknięciem wielu sektorów gospodarki. Możliwość zawieszenia działalności była jednym z instrumentów, które pozwoliły przetrwać wiele firmom, zwłaszcza tym mniejszym i średnim, które były szczególnie narażone na skutki gospodarcze pandemii.
Obecnie, ze względu na ustabilizowanie się sytuacji epidemiologicznej i gospodarczej, przepisy te zostały wycofane. Pracodawcy nie mają już prawa do zawieszenia działalności na podstawie pandemii. Decyzje dotyczące ewentualnego zawieszenia działalności muszą być zatem podejmowane w oparciu o standardowe regulacje gospodarcze i prawne, co może oznaczać dla wielu firm konieczność dostosowania swoich strategii biznesowych.
Wycofanie możliwości zawieszenia działalności to jednak nie tylko wyzwanie, ale i szansa dla pracodawców. Z jednej strony, może oznaczać konieczność dostosowania się do nowych warunków, ale z drugiej – pozwala na skupienie się na długoterminowym rozwoju i stabilizacji firmy, zamiast na krótkoterminowym przetrwaniu. Oczywiście, dla niektórych branż, które nadal borykają się ze skutkami pandemii, ta zmiana może stanowić pewne wyzwanie.
Zmiany w prawie pracy dotyczące urlopu wypoczynkowego
W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego/epidemii pracodawca mógł udzielić pracownikowi w terminie przez siebie wskazanym, bez uzyskania jego zgody i z pominięciem planu urlopów, urlopu wypoczynkowego niewykorzystanego przez pracownika w poprzednich latach kalendarzowych, w wymiarze do 30 dni urlopu, a pracownik był obowiązany taki urlop wykorzystać.
Po ustaniu stanu pandemii powróciły ogólne zasady udzielania zaległego urlopu tj. przepisy wprost wskazują na możliwość udzielenia urlopu bez zgody pracownika w okresie wypowiedzenia dokonanego przez jedną ze stron.
Analiza konsekwencji dla pracowników i pracodawców wynikających z powrotu do standardowych przepisów
Wraz z odwołaniem stanu zagrożenia epidemicznego pracodawcy muszą zorganizować odroczone szkolenia BHP do 30 sierpnia 2023 r. Równocześnie, uprzednio dostępna opcja przeprowadzania wstępnych szkoleń BHP za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej, została zlikwidowana.
Dla firm, które przed wprowadzeniem stanów epidemicznych ustaliły wysokość odpisów innej niż ta określona w ustawie o ZFŚS, będą one musiały powrócić do tych wcześniej ustalonych kwot. Jest to ważne, aby firmy były świadome tych zmian i przygotowały się na powrót do wcześniej obowiązujących procedur.
Firmy i ich pracownicy będą musieli wrócić do stosowania okresów wypowiedzenia określonych w umowach o zakazie konkurencji, co prawdopodobnie oznacza dłuższy okres niż siedem dni. To jest istotne zarówno dla firm, które mogą potrzebować pewnej elastyczności w zarządzaniu swoją siłą roboczą, jak i dla pracowników, którzy szukają pewności co do swojej sytuacji zawodowej.
Zmiany te mogą również wpływać na relacje między pracownikami, a pracodawcami. Po okresie niepewności i ciągłych zmian, powrót do standardowych przepisów może być odczuwany jako powrót do stabilności. Jednak zarówno pracodawcy, jak i pracownicy muszą być świadomi, że okres pandemii i jego skutki nadal mogą wpływać na rynek pracy. W kolejnym rozdziale omówimy, jak pracodawcy i pracownicy mogą dostosować się do tych nowych realiów.
Podsumowanie
Podczas gdy pandemia COVID-19 z pewnością przyniosła swoje wyzwania, jej wpływ na prawo pracy jest jednym z najbardziej odczuwalnych aspektów tej sytuacji.
Dla pracowników i pracodawców, powrót do standardowych przepisów stanowi nowy etap, który wiąże się z własnym zestawem wyzwań i możliwości. Zarówno pracodawcy, jak i pracownicy muszą być świadomi, że adaptacja do tych zmian będzie wymagać elastyczności i otwartości na nowe możliwości.
Jedno jest pewne – prawo pracy nadal będzie się rozwijać i dostosowywać do zmieniających się okoliczności. Dlatego zachęca się wszystkich, zarówno pracodawców, jak i pracowników, do śledzenia najnowszych zmian w prawie pracy i bycia na bieżąco z wszelkimi nowymi regulacjami.
W razie pytań dotyczących zmian w prawie pracy zapraszamy do kontaktu z naszą Kancelarią. Zespół doświadczonych prawników i doradców migracyjnych odpowie na nurtujące pytania oraz rozwieje wszelkie wątpliwości.
Przygotowali:
Piotr Sawicki
adwokat
Damian Grodziński
aplikant adwokacki
