Prawa i obowiązki cudzoziemca będącego podejrzanym w postępowaniu karnym

Cudzoziemcowi, wobec którego zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, można postawić zarzut. Stanie się on podejrzanym i ciążyć będzie na nim wiele obowiązków, ale warto pamięć, że uzyskuje on także wiele uprawnień procesowych tj. w szczególności możliwość korzystania bezpłatnie z tłumacza, dostęp do akt postępowania, możliwość składania wniosków dowodowych np. o przesłuchanie świadka, a także wiele innych szczegółowo wskazanych w przepisach postępowania karnego.

 

• Postępowanie przygotowawcze

Postępowanie przygotowawcze to inaczej szereg czynności podejmowanych przez organy ścigania (np. policję, prokuraturę, straż graniczną) służących do wykrycia przestępstwa oraz osoby, która to przestępstwo popełniła (sprawca).

Przed jego formalnym wszczęciem, organy ścigania zazwyczaj zaczynają od czynności sprawdzających, które mają na celu weryfikację okoliczności wskazanych w zawiadomieniu o przestępstwie lub weryfikacji informacji własnych posiadanych przez dany organ pod kątem istnienia podstaw do wszczęcia postępowania przygotowawczego. Informacje o przestępstwie spływają z różnych źródeł – np. z Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego. 

Gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, to organ ścigania (najczęściej policja) wszczyna postępowanie przygotowawcze w formie dochodzenia bądź śledztwa. Jest to czynność formalna i wymaga postanowienia. 

Postępowanie następnie toczyć się może w fazie in rem tj. w sprawie, czyli jeszcze bez podejrzanego. Jest to faza (etap) postępowania służąca do wykrycia osoby, która popełniła przestępstwo. Najczęściej jest to osoba, która była już przesłuchiwana w charakterze świadka bądź została wskazana w zawiadomieniu o możliwości popełnienia przestępstwa (tzw. osoba podejrzana – nie mylić z podejrzanym).

Faza postępowania może się zmienić w fazę in personam tj. przeciwko osobie, czyli już z podejrzanym. Podejrzany to osoba, wobec której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której postawiono już zarzut w związku z rozpoczęciem przesłuchania w charakterze podejrzanego. Samo postawienie zarzutów następuje w formie postanowienia. Należy niezwłocznie przedstawić je podejrzanemu, chyba, że ten się np. ukrywa. 

Organy ścigania zbierają w tym czasie materiał dowodowy (np. odciski palców, zabezpieczają przelewy z konta bankowego, przesłuchują świadków) oraz mogą stosować środki zapobiegawcze wobec sprawców (np. tymczasowe aresztowanie, poręczenie majątkowe, dozór policji, zakaz zbliżania się do wskazanych osób). 

Na końcu organy ścigania zamykają postępowanie przygotowawcze i sporządzają akt oskarżenia bądź postępowanie umarzają.

 

• Obowiązki cudzoziemca będącego podejrzanym w postępowaniu przygotowawczym.

Należy zapamiętać, że podejrzany ma obowiązek stawiać się na każdą zaplanowaną  przez organy ścigania czynność, jeżeli został na nią wezwany. Jeżeli podejrzanego wezwano na przesłuchanie (doręczono mu wezwanie na piśmie lub w sposób elektroniczny) i nie stawi się na nie (bez uzasadnionej przyczyny), to można go zatrzymać i doprowadzić przymusowo. Może być to też podstawa do zastosowania wobec niego tymczasowego aresztowania, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że podejrzany może się ukrywać. 

Podejrzany ma obowiązek poddać się:

• oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom niepołączonym z naruszeniem integralności ciała. Wolno także w szczególności od podejrzanego pobrać odciski, fotografować go oraz okazać w celach rozpoznawczych innym osobom;
• badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom połączonym z dokonaniem zabiegów na jego ciele, z wyjątkiem chirurgicznych, pod warunkiem że dokonywane są przez uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia z zachowaniem wskazań wiedzy lekarskiej i nie zagrażają zdrowiu podejrzanego, jeżeli przeprowadzenie tych badań jest nieodzowne. W szczególności podejrzany jest obowiązany przy zachowaniu tych warunków poddać się pobraniu krwi, włosów lub wydzielin organizmu;
• pobraniu przez funkcjonariusza Policji wymazu ze śluzówki policzków, jeżeli jest to nieodzowne i nie zachodzi obawa, że zagrażałoby to zdrowiu podejrzanego lub innych osób.

Podejrzany jest obowiązany zawiadamiać organ prowadzący postępowanie o każdej zmianie miejsca swojego zamieszkania lub pobytu trwającego dłużej niż 7 dni. Obowiązek ten jest bardzo istotny dla samego podejrzanego, ponieważ organy ścigania będą wysyłać wszystkie pisma pod adres zamieszkania lub inny wskazany do kontaktu. Niewskazanie poprawnego lub aktualnego adresu może uniemożliwić złożenie np. zażalenia w przedmiocie zatrzymania rzeczy lub przeszukania pomieszczenia. Ponadto, ważne czynności mogą zostać przeprowadzone pod nieobecność podejrzanego. 

Jeżeli podejrzany przebywa za granicą to ma obowiązek wskazać osobę, która będzie w kraju odbierała korespondencję związaną ze sprawą. Organ nie wyśle jej za granicę. 

 

• Prawa cudzoziemca będącego podejrzanym w postępowaniu przygotowawczym 

Podejrzany będący cudzoziemcem, oprócz szeregu obowiązków, posiada również wiele uprawnień, o których warto wiedzieć i z nich korzystać.

Podejrzany ma prawo do składania w każdej chwili i w każdej fazie postępowania wyjaśnień (także na piśmie). Ma prawo wypowiadać się co do wszelkich kwestii związanych ze stawianymi mu zarzutami. 

Cennym prawem podejrzanego jest dostęp do akt sprawy, tworzenia ich odpisów i kopii oraz fotokopii. Warto wiedzieć jakimi dowodami dysponuje organ, aby móc na ich temat się wypowiedzieć bądź ustalić taktykę obrony. 

Kodeks postępowania karnego uprawnia podejrzanego do składania wniosków o przeprowadzenie dowodów w sprawie np. przesłuchania osób, o uzyskanie dokumentów, o powołanie biegłego celem wydania opinii, o zapoznanie się z aktami sprawy po zamknięciu śledztwa. 

Podejrzany może odmówić składania wyjaśnień bez podania jakiejkolwiek przyczyny. Podejrzany może milczeć i nie można go zmusić do odpowiedzi na jakiekolwiek pytanie. Należy pamiętać, że to organ ścigania ma obowiązek udowodnić podejrzanemu winę. Podejrzany, do jego prawomocnego skazania, jest uznany za niewinnego (domniemanie niewinności). 

Podejrzany, w odróżnieniu od świadka, w ramach obrony swojej osoby może kłamać i nie może ponieść z tego tytułu żadnej odpowiedzialności karnej, chyba, że jego kłamstwo opiera się na oskarżeniu innej osoby o popełnienie przestępstwa.

Postępowanie przygotowawcze trwa co do zasady 2 lub 3 miesiące, ale może być przedłużone na dalszy czas oznaczony. Podejrzany, w razie nieuzasadnionego przedłużania tego postępowania może złożyć za pośrednictwem prokuratora prowadzącego postępowanie – do sądu rejonowego skargę na przewlekłość postępowania przygotowawczego. W razie uwzględnienia takiej skargi, podejrzany może liczyć na przyznanie mu sumy pieniężnej od 2.000 do 20.000 zł. 

Cudzoziemiec nie może podjąć rzetelnej obrony, jeżeli nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim, stąd należy mu zapewnić bezpłatny dostęp do tłumacza. Osoba niewładająca językiem polskim to nie tylko osoba, która w ogóle nie zna języka polskiego, ale także ta, która nie rozumie w dostatecznym stopniu zadawanych jej pytań albo też w wyniku słabej znajomości tego języka nie może swobodnie sformułować swych myśli. W szczególności należy wezwać tłumacza na wszelkiego rodzaju przesłuchania podejrzanego-cudzoziemca. Organ postępowania przygotowawczego ma obowiązek przetłumaczyć akta sprawy na język, którym włada podejrzany. Ma on także obowiązek przetłumaczyć wszelkie przygotowywane przez niego pisma w sprawie. 

Pozbawienie cudzoziemca-podejrzanego pomocy tłumacza jest rażącym naruszeniem prawa do obrony i stanowi przesłankę do przeprowadzania całego postępowania od początku (art. 438 pkt 2 Kodeksu postępowania karnego). 

 

• Środki zapobiegawcze wobec cudzoziemca

Środki zapobiegawcze są stosowane w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, a wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez podejrzanego nowego, ciężkiego przestępstwa. Stosuje się je wyłącznie wtedy, gdy dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa, a także spełnione są przesłanki szczególne (obawa ucieczki, ukrycia się bądź matactwa). 

Środki zapobiegawcze dzielimy na izolacyjne (tymczasowe aresztowanie) oraz nieizolacyjne (np. poręczenie społeczne, zakaz opuszczania kraju połączony z zatrzymaniem paszportu, zakaz zbliżania się do pokrzywdzonego). 

Cudzoziemcy co do zasady nie mają w Polsce miejsca stałego pobytu. Co więcej, pobyt cudzoziemca w Polsce, w dużej mierze, jest zależny od jego możliwości zarobkowania. W związku z tym, jednym z głównych argumentów organów kierujących wniosek o zastosowanie wobec cudzoziemca środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania jest właśnie obawa jego ucieczki bądź ukrycia się, w szczególności jeżeli jego centrum interesów życiowych i gospodarczych może znaleźć się także w innym kraju. 

Niemniej, podkreślić należy, że środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania powinien i ma być stosowany wyjątkowo i tylko wówczas gdy inne środki zapobiegawcze nie są wystarczające do prawidłowego zabezpieczenia toku postępowania. Prokurator w razie obawy ucieczki może bowiem zastosować środek zapobiegawczy w postaci zakazu opuszczania kraju połączony z zatrzymaniem paszportu, co uniemożliwi cudzoziemcowi wyjazd poza Polskę.

 

• Akt oskarżenia oraz umorzenie postępowania 

W ciągu 14 dni od daty zamknięcia postępowania przygotowawczego, prokurator sporządza akt oskarżenia bądź zatwierdza akt oskarżenia sporządzony przez policję. Czynność ta formalnie zamyka postępowanie przygotowawcze. Z chwilą skierowana do sądu aktu oskarżenia podejrzany staje się oskarżonym, a fakt popełnienia przez niego przestępstwa będzie ustalał sąd powszechny. 

Prokurator bądź inny organ postępowania przygotowawczego może także umorzyć postępowanie, jeżeli nie przyniosło ono dostatecznych dowodów do postawienia podejrzanego w stan oskarżenia. 

Postępowanie przygotowawcze jest bardzo istotnym etapem ustalania odpowiedzialności danego cudzoziemca za popełnienie przestępstwa. Obecność obrońcy już na etapie postępowania przygotowawczego z całą pewnością doprowadzi do rzetelnej ochrony praw i obowiązków cudzoziemca w postępowaniu karnym. W przypadku jakichkolwiek pytań zapraszamy do kontaktu z Kancelarią. Doświadczeni prawnicy udzielą Państwu wszelkich informacji dotyczących praw i obowiązków cudzoziemca w postępowaniu przygotowawczym, przygotują niezbędne dokumenty, a także będą reprezentowali Państwa w postępowaniu karnym. 

 

Przygotował:

Kamil Dolniak
prawnik

Piotr Sawicki
adwokat