Postępowanie karne skarbowe, a bieg przedawnienia

WSZCZĘCIE POSTĘPOWANIA KARNEGO SKARBOWEGO, A BIEG TERMINU PRZEDAWNIENIA ZOBOWIĄZANIA PODATKOWEGO W ŚWIETLE UCHWAŁY NACZELNEGO SĄDU ADMINISTRACYJNEGO Z DNIA 24 MAJA 2021 r.

Przedawnienie zobowiązania podatkowego oznacza, że podatnik nie jest zobowiązany do zapłaty zobowiązania podatkowego po upływie określonego czasu. Po przedawnieniu określonego zobowiązania organ podatkowy nie może już zgodnie z prawem żądać od podatnika zapłaty podatku lub odsetek. Co do zasady zobowiązanie podatkowe przedawnia się z upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku.

Bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego ulega zawieszeniu z dniem wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, jeżeli podejrzenie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia wiąże się z niewykonaniem tego zobowiązania podatkowego.  . Termin przedawnienia biegnie dalej od dnia następującego po dniu prawomocnego zakończenia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe. Warunkiem skutecznego zawieszenia biegu przedawnienia jest zawiadomienie o wszczęciu postępowania podatnika.

Zgodnie z ogólną zasadą, zobowiązania podatkowe wygasają po upływie pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym zaistniał obowiązek podatkowy. Przykładowo, wyobraźmy sobie podatnika, który złoży deklaracje PIT za 2021 r. w marcu 2022 r. Termin złożenia i zapłaty podatku upłynie 2 maja 2022 r. Zobowiązanie podatkowe za rok 2021 wygaśnie zatem dopiero z końcem 2027 r., czyli po upływie pięciu lat od zakończenia 2022 r. Do przedawnienia zobowiązania podatkowego nie może jednak dojść w trakcie postępowania karnego skarbowego – niezależnie od tego, czy zostało ono następnie umorzone z powodu bezprzedmiotowości. W praktyce daje to organom podatkowym dodatkowy czas na prowadzenie postępowania i kwestionowanie rozliczeń podatnika. Sytuacja ta budziła liczne wątpliwości i sprzeciw ze strony podatników.

W grudniu 2020 r. Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców zwrócił się do Naczelnego Sądu Administracyjnego z wnioskiem o dokonanie kontroli decyzji o wszczęciu postępowania karnego skarbowego, aby sprawdzić, czy nie zostało ono zainicjowane instrumentalnie, czyli wyłącznie po to, by organy podatkowe mogły zyskać na czasie (by zobowiązanie podatkowe nie przedawniło się).

NSA uwzględnił wątpliwości Rzecznika i w swojej uchwale stwierdził, że sąd administracyjny nie może stwierdzić, czy w konkretnym przypadku doszło do zawieszenia biegu terminu przedawnienia bez przeanalizowania, czy w okolicznościach danej sprawy wszczęcie postępowania karnego skarbowego było jedynie czynnością fikcyjną podjętą w celu przerwania biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Sąd administracyjny powinien zbadać, czy organy podatkowe nie zastosowały prawa w sposób instrumentalny tylko po to, aby uniknąć rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia lub zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego.

W ustnym uzasadnieniu uchwały NSA wskazał przykładowe okoliczności, które mogłyby uzasadniać stwierdzenie instrumentalnego wszczęcia postępowania karnego skarbowego, takie jak brak faktycznej aktywności organu prowadzącego postępowanie po jego wszczęciu, czy też istnienie od momentu wszczęcia sprawy tzw. negatywnych przesłanek procesowych, czyli przeszkód uniemożliwiający dalszy bieg procesu, w tym np. brak informacji dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego.

Uchwała NSA może przyczynić się do większej staranności ze strony organów prowadzących postępowania karne skarbowe, które nie będą wszczynać postępowań tylko i wyłącznie w celu zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Z drugiej strony można również spodziewać się zwiększenia intensywności działań w trakcie postępowań przygotowawczych w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe. Niewykluczone, że efektem ubocznym uchwały będą częstsze i szybsze wezwania na przesłuchania. Jeżeli jednak środki te nie będą wystarczająco uzasadnione w okolicznościach danej sprawy można spodziewać się, że sądy administracyjne będą oceniały czynności podjęte przez organy podatkowe znacznie surowiej niż dotychczas oraz coraz częściej będą zapadały wyroki sądów administracyjnych, w których będą one orzekały, że w danej sprawie wskutek wszczęcia postępowania karno skarbowego nie wystąpił skutek w postaci zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązań podatkowych.

W przypadku jakichkolwiek pytań lub wątpliwości dotyczących postępowań karnych skarbowych zachęcamy do kontaktu z naszą kancelarią. Zespół doświadczonych prawników udzieli Państwu profesjonalnej pomocy w sprawie.

Przygotował:

Damian Grodziński
aplikant adwokacki