Sprawozdanie PIP za 2024 r. Wnioski z kontroli zatrudniania cudzoziemców

Raport Państwowej Inspekcji Pracy z działalności za rok 2024 to nie tylko zbiór statystyk, ale przede wszystkim jednoznaczny sygnał dla polskich pracodawców: nadzór nad rynkiem pracy cudzoziemców jest coraz bardziej skuteczny i restrykcyjny. Dane ujawnione przez Inspekcję powinny skłonić do głębokiej refleksji każdego, kto zatrudnia lub planuje zatrudnić obcokrajowców.

Skala kontroli i niepokojące statystyki

W 2024 r. PIP przeprowadziła blisko 9 tys. kontroli legalności zatrudnienia i wykonywania pracy przez cudzoziemców. Sprawdzono ponad 36,9 tys. obcokrajowców, z czego większość (73%) stanowili obywatele Ukrainy. Zauważalny jest jednak wzrost liczby kontrolowanych osób z Azji i Ameryki Południowej, m.in. z Kolumbii, Indii czy Filipin.

Najbardziej alarmującym faktem jest to, że nielegalne powierzenie pracy stwierdzono u blisko 20% skontrolowanych cudzoziemców z państw trzecich. Łącznie dotyczyło to 7192 osób, co oznacza, że problem nie maleje, a wręcz narasta.

Dane statystyczne z ostatnich lat potwierdzają ten trend. Liczba kontroli w latach 2022-2024 utrzymuje się na podobnym poziomie (8 895 kontroli w 2022 r. i 9 138 w 2023 r.), podczas gdy liczba wykrytych przypadków nielegalnego zatrudnienia systematycznie rośnie z 5 183 w 2022 r. do 6 667 w 2023 r. i 7 192 w 2024 r.. W efekcie odsetek nielegalnie pracujących cudzoziemców w stosunku do liczby kontrolowanych z państw trzecich wzrósł z 12,8% w 2022 r. do 19,6% w 2024 r. Te dane pokazują, że inspekcja jest coraz skuteczniejsza w typowaniu podmiotów do kontroli.

Najczęściej stwierdzane naruszenia prawa

PIP zidentyfikowała szereg najpoważniejszych nieprawidłowości, które prowadzą do uznania zatrudnienia za nielegalne:

• Brak wymaganego zezwolenia na pracę: To główna przyczyna naruszeń, stanowiąca aż 69% wszystkich ujawnionych przypadków. Nielegalna praca miała miejsce, gdy cudzoziemiec nie posiadał odpowiedniego zezwolenia, bądź gdy jego praca była niezgodna z warunkami określonymi w oświadczeniu o powierzeniu wykonywania pracy. Dotyczy to wszystkich określonych w zezwoleniu warunków pracy np. godzin pracy cudzoziemca w miesiącu – faktyczna liczba przepracowanych godzin musi odpowiadać tej wskazanej w zezwoleniu. 
• Brak lub nieterminowe zgłoszenie do ZUS: Dotyczyło ponad 4 798 cudzoziemców. Choć na podstawie specustawy o pomocy obywatelom Ukrainy istniał 14-dniowy termin (a od czerwca już 7-dniowy)  na powiadomienie o podjęciu pracy, to PIP w sprawozdaniu otwarcie krytykuje ten przepis, twierdząc, że pozwala on na omijanie prawa i legalizację pracy dopiero w chwili kontroli.
• Nieprawidłowa podstawa zatrudnienia: Inspektorzy stwierdzili, że pracodawcy często zawierają umowy cywilnoprawne w warunkach charakterystycznych dla stosunku pracy, co jest formą obchodzenia prawa.
• Naruszenia praw pracowniczych: Niezależnie od legalności zatrudnienia, kontrole wykazały liczne nieprawidłowości w zakresie technicznego bezpieczeństwa pracy (dotyczyło to co czwartego cudzoziemca) oraz prawnej ochrony pracy (m.in. brak wypłaty wynagrodzenia, brak uregulowania kwestii urlopów czy nieprawidłowości w wydawaniu świadectw pracy).

Zalecenia dla pracodawców na podstawie raportu PIP

Nowa ustawa z marca 2025 r. o warunkach dopuszczalności powierzania pracy cudzoziemcom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ma na celu ukrócenie nadużyć. Nowe przepisy podnoszą kwoty grzywien za wykroczenia i uzależniają ich wysokość od liczby nielegalnie zatrudnionych osób.

Aby uniknąć dotkliwych kar i kłopotów prawnych, zaleca się wdrożenie następujących procedur:

1. Legalizacja przed dopuszczeniem do pracy. PIP postuluje, aby każda osoba fizyczna była zgłoszona do ZUS przed dopuszczeniem jej do pracy. To proste rozwiązanie eliminuje zjawisko „pracy na próbę” bez żadnych formalności i znacząco minimalizuje ryzyko nielegalnego zatrudnienia.
2. Kontrola i zgodność dokumentów. Należy zapewnić, że warunki pracy (stanowisko, wymiar czasu pracy, wynagrodzenie) są w 100% zgodne z tym, co jest zawarte w zezwoleniu. Wszelkie zmiany, np. zmiana zakresu obowiązków, wymagają weryfikacji dokumentów legalizacyjnych.
3. Wzmożona czujność na „wirtualne biura” i outsourcing. PIP wyraźnie wskazuje na zjawisko unikania kontroli przez firmy, które prowadzą działalność pod adresem wirtualnego biura. Jeśli korzysta się z usług agencji pracy tymczasowej lub outsourcingowej, należy upewnić się, że są to podmioty rzetelne, a ich działania nie są jedynie przykrywką dla nielegalnej pracy.
4. Rzetelna dokumentacja. Nieprowadzenie ewidencji czasu pracy jest jednym z najczęstszych naruszeń. W przypadku umów cywilnoprawnych (np. zlecenia) inspektorzy weryfikują, czy praca nie jest wykonywana pod nadzorem w warunkach charakterystycznych dla stosunku pracy.
5. Współpraca z Inspekcją. Utrudnianie kontroli, zwlekanie z okazaniem dokumentów czy nieobecność w firmie to działania, które mogą pogorszyć sytuację kontrolowanego podmiotu. PIP coraz częściej spotyka się z takimi działaniami i ma to wpływ na wyniki kontroli.

W obliczu zaostrzania przepisów i zwiększania skuteczności kontroli, proaktywne podejście do legalności zatrudnienia staje się kluczowe. Ignorowanie tych trendów może prowadzić do poważnych konsekwencji finansowych i prawnych. 

Rok temu w naszym artykule pisaliśmy o narastającym problemie nielegalnego zatrudnienia cudzoziemców. Podkreślaliśmy, że złożone i zmienne przepisy mogą prowadzić do nieświadomych naruszeń. Wskazywaliśmy na planowane zmiany, które podniosą kary za nielegalne zatrudnienie. Dziś te przewidywania potwierdza raport PIP za 2024 rok.

Chroń swój biznes. Skontaktuj się z nami na konsultacje, aby upewnić się, że twoja dokumentacja jest w pełni zgodna z prawem.

Przygotowała:

Wiktoria Woźnicka
aplikantka adwokacka