Nowe zmiany w projekcie ustawy dotyczącej sygnalistów
Rządowe Centrum Legislacji opublikowało 25 maja 2023 r. najnowszą wersję projektu ustawy o sygnalistach. Projekt jest obecnie na etapie omawiania w Stałym Komitecie Rady Ministrów. W tym artykule przyjrzymy się szczegółowo wprowadzonym zmianom i rozważymy ich potencjalne konsekwencje.
Jednym z kluczowych problemów, nad którymi debatuje Komitet, jest kwestia czy funkcjonariusze służb mundurowych mogą pełnić rolę sygnalistów. Zdania na ten temat są podzielone – niektórzy ministrowie sprzeciwiają się temu pomysłowi, argumentując, że funkcjonariusze-sygnaliści mogą stać się ofiarami działań odwetowych. Tymczasem Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca uwagę na realne zagrożenie dla funkcjonariuszy-sygnalistów.
W najnowszym projekcie ustawy pojawił się również artykuł dotyczący zgłoszeń zewnętrznych. Zgodnie z nim, zgłaszający zyskuje ochronę przewidzianą w ustawie od momentu wydania zaświadczenia przez odpowiedni organ publiczny. Zaświadczenie jest wydawane na podstawie oświadczenia zgłaszającego, złożonego pod rygorem odpowiedzialności za fałszywe zeznania, iż informacja o naruszeniu prawa, która stała się przedmiotem zgłoszenia, była prawdziwa w momencie dokonywania zgłoszenia. Wprowadzenie tego artykułu spotkało się z krytyką, szczególnie ze strony tych, którzy uważają, że ochrona powinna być przyznana sygnalistom od momentu zgłoszenia, niezależnie od otrzymania zaświadczenia.
Kolejna istotna zmiana dotyczy okresu przetwarzania danych osobowych. Według nowego projektu, okres ten został wydłużony z 15 miesięcy do 3 lat po zakończeniu roku kalendarzowego, w którym zakończono działania następcze lub po zakończeniu postępowań zainicjowanych tymi działaniami.
Innym istotnym artykułem, który pojawił się w projekcie, jest prawo do odszkodowania lub zadośćuczynienia dla osoby, która poniosła szkodę z powodu świadomego zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nieprawdziwych informacji przez zgłaszającego.
Kolejna zmiana dotyczy procedur w systemie zgłoszeń. W najnowszym projekcie ustawy zrezygnowano z obowiązku wprowadzania zachęt do korzystania z procedury zgłoszeń wewnętrznych. Zamiast tego firmy i organizacje mogą dobrowolnie zdecydować o wprowadzeniu takiego systemu.
Jednak nie wszystkie zmiany można ocenić pozytywnie. Zauważalny jest brak regulacji, które zachęcałyby podmioty przyjmujące zgłoszenia do informowania o zasadach bezpiecznego i niepozostawiającego śladów dokonania zgłoszenia w systemie informatycznym. Chociaż podmioty mogą nadal stosować te praktyki, brakuje tu kluczowego aspektu edukacyjnego.
Jednostki samorządu terytorialnego uzyskały w najnowszej wersji projektu możliwość ustalania wspólnej procedury zgłoszeń wewnętrznych w ramach wspólnej obsługi, pod warunkiem zapewnienia ich odrębności i niezależności od procedury przyjmowania zgłoszeń zewnętrznych i podejmowania działań następczych.
Zgodnie z najnowszą wersją projektu ustawa wejdzie w życie w ciągu dwóch miesięcy od jej ogłoszenia. Jednak zgodnie z dodanym do projektu artykułem podmioty przyjmujące zgłoszenia muszą wdrożyć odpowiednie procedury przyjmowania zgłoszeń już z dniem następującym po dniu ogłoszenia.
Mimo wprowadzenia tych zmian, niektóre problemy w projekcie ustawy o sygnalistach pozostają nierozwiązane. Nadal istnieje potrzeba jasnego zdefiniowania jakie zgłoszenia są uważane za ustne, jakie naruszenia praw powinny być zgłaszane, czy przyjmowanie zgłoszeń może być outsourcowane, czy grupy kapitałowe lub spółki powiązane mogą wdrożyć wspólne, jednolite systemy zgłaszania i podejmowania działań następczych.
Podmioty i organy publiczne, zgodnie z sugestiami niektórych ekspertów, powinny mieć obowiązek przyjmowania zgłoszeń o każdym potencjalnym naruszeniu prawa, które może stanowić przestępstwo lub wykroczenie, a także o potencjalnych naruszeniach praw pracowniczych, takich jak mobbing czy dyskryminacja. Taki wymóg byłby zgodny z celem ustawy, którym jest zapewnienie efektywnego systemu ochrony sygnalistów.
Co więcej, dla zapewnienia przejrzystości i łatwości procesu zgłaszania, ustawodawca powinien jasno określić, że zgłoszenia ustne obejmują zgłoszenia bezpośrednio u wskazanej osoby lub zgłoszenia telefoniczne, lub za pomocą innego systemu komunikacji głosowej. Uregulowanie tej kwestii uprościłoby proces zgłaszania i mogłoby zachęcić więcej osób do korzystania z tej procedury.
Podmioty przyjmujące zgłoszenia powinny mieć również możliwość zlecania na zewnątrz nie tylko przyjmowania zgłoszeń, ale także prowadzenia działań następczych, w tym postępowań wyjaśniających. Dzięki temu mogłyby lepiej zarządzać procesem zgłaszania i reagowania na potencjalne naruszenia.
Wreszcie, ustawa powinna umożliwiać grupom kapitałowym, spółkom powiązanym, urzędom lub jednostkom organizacyjnym działającym w ramach jednej gminy (powiatu lub województwa) lub kilku gmin lub powiatów tworzenie i utrzymywanie wspólnego systemu przyjmowania zgłoszeń i podejmowania działań następczych. Taka zmiana pozwoliłaby na bardziej zintegrowane podejście do kwestii zgłaszania i reagowania na potencjalne naruszenia.
Podsumowując, najnowsza wersja projektu ustawy o sygnalistach wprowadza kilka istotnych zmian, ale pozostawia również miejsce na dalsze ulepszenia. Choć na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać, że najważniejsze kwestie zostały rozwiązane, wiele aspektów, takich jak kwestia sygnalistów będących funkcjonariuszami służb mundurowych, czy też konieczność uprawdopodobnienia naruszenia prawa przez zgłaszającego, nadal budzi kontrowersje.
W przypadku jakichkolwiek pytań lub wątpliwości zachęcamy do kontaktu z naszą Kancelarią. Doświadczeni prawnicy udzielą Państwu odpowiedzi i pomogą przygotować Państwa organizację na wejście w życie ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa.
Przygotowali:
Piotr Sawicki
adwokat
Damian Grodziński
aplikant adwokacki
