Nie pierwsza i nie ostatnia – nowelizacja specustawy o pomocy obywatelom Ukrainy
Długo oczekiwana nowelizacja tzw. specustawy ukraińskiej stała się faktem. W dzień poprzedzający drugą rocznicę inwazji Rosji na Ukrainę weszła w życie znowelizowana ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy.
Nowelizacja ustawy z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa wynika z decyzji Rady Unii Europejskiej, na mocy której w październiku bieżącego roku przedłużona została ochrona tymczasowa dla ukraińskich uchodźców do 4 marca 2025 r. O decyzji Rady UE, a także o uprawnieniach wynikających z ochrony tymczasowej informowaliśmy w naszym poprzednim wpisie.
Specustawa ukraińska, która zasadniczo realizuje postanowienia decyzji Rady UE dotyczącej ochrony tymczasowej, w stanie przed nowelizacją zakładała, że tylko do 4 marca 2024 roku ważne były przepisy umożliwiające obywatelom Ukrainy legalny pobyt, pracę oraz korzystanie z innych uprawnień związanych z korzystaniem z ochrony czasowej na terytorium Polski.
Wysiedleńcy z Ukrainy, których pobyt uznany jest za legalny, korzystają między innymi ze swobodnego dostępu do rynku pracy, dostępu do opieki zdrowotnej, mają też prawo do prowadzenia działalności gospodarczej czy korzystania ze świadczeń rodzinnych.
Przedłużenie terminów
Zmiany w specustawie dotyczą w szczególności przedłużenia okresu, w którym pobyt na terytorium RP obywateli Ukrainy, którzy przybyli w związku z działaniami wojennymi jest uznawany za legalny do dnia 30 czerwca bieżącego roku.
Przedłużeniu do dnia 30 czerwca 2024 r. uległy również:
- okres, w którym uznaje się za legalny pobyt obywatela Ukrainy na terytorium RP na podstawie wizy Schengen wydanej przez organ polski lub organ innego państwa obszaru Schengen, a także dokumentów określonych w rozporządzeniu Rady nr 1030/2002 albo innych dokumentów pobytowych wydanych przez organ tego państwa, uprawniającego do podróży po terytorium innych państw strefy Schengen oraz w ramach ruchu bezwizowego;
- okres ważności wydanych czy udzielonych obywatelom Ukrainy wiz krajowych, kart pobytu, zezwoleń na pobyt czasowy, polskich dokumentów tożsamości czy dokumentu wydanego w związku ze zgodą na pobyt tolerowany;
- termin do opuszczenia przez obywatela Ukrainy terytorium RP oraz termin dobrowolnego powrotu obywatela Ukrainy.
Przedłużony okres legalnego pobytu wyjątkowo do 31 sierpnia 2024 r. oraz 30 września 2024 r. został w przypadku osób, które w dniu 30 czerwca 2024 r. będą m.in. realizować obowiązek nauki czy korzystać z wychowania przedszkolnego. Gdy osoby te są małoletnie, przedłużenie legalnego pobytu dotyczy również ich rodziców i opiekunów.
Wynika to z faktu, iż w mocy pozostały przepisy prawa zawarte w art. 1 ust. 10 i 11 specustawy. Przedłużyły one okres uznawanego za legalny pobytu:
- do 31 sierpnia 2024 r. w przypadku:
- osób, które w dniu 30 czerwca 2024 r. będą korzystać z wychowania przedszkolnego, będą realizować obowiązek szkolny albo realizować obowiązek nauki, a jeżeli te osoby są małoletnie – również ich rodziców lub opiekunów;
- osób, które w dniu 30 czerwca 2024 r. będą pobierać naukę w przedszkolu lub szkole funkcjonujących w ukraińskim systemie oświaty z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość, a jeżeli te osoby są małoletnie – również ich rodziców lub opiekunów;
- osób, które nie później niż w roku szkolnym 2022/2023 rozpoczęły naukę w branżowej szkole II stopnia, szkole policealnej lub szkole dla dorosłych, a jeżeli te osoby są małoletnie – również ich rodziców i opiekunów;
oraz
- do 30 września 2024 r. w przypadku:
- osób, które przystępują do egzaminu maturalnego w terminie poprawkowym, a jeżeli te osoby są małoletnie – również ich rodziców i opiekunów.
Zmiany wprowadzone przez specustawę
Nowelizacja specustawy ukraińskiej była wyczekiwana zarówno przez samych obywateli Ukrainy korzystających z przepisów ustawy, jak i pracodawców, którzy zatrudniają cudzoziemców zza wschodniej granicy. Nowe przepisy rozwiały część dotychczasowych wątpliwości co do szeroko rozumianej sytuacji prawnej obywateli Ukrainy w Polsce po dniu 4 marca 2024 r.
W kwestii legalizacji zatrudnienia obywateli Ukrainy, ustawa nowelizująca nie wprowadziła żadnych znaczących zmian. Pozostawiono w mocy rozwiązanie, na podstawie którego nasi wschodni sąsiedzi nadal mogą pracować na podstawie powiadomienia o powierzeniu wykonywania pracy obywatelowi Ukrainy. Powiadomienie to pracodawca zobligowany jest wysłać do powiatowego urzędu pracy w ciągu 14 dni od dnia zatrudnienia.
Czekają nas kolejne nowelizacje?
Przedłużenie większości wyżej wymienionych terminów nastąpiło tylko do dnia 30 czerwca 2024 r., a więc odmiennie niż przewidziano to w decyzji wykonawczej Rady Unii Europejskiej 2023/2409, która zakłada przedłużenie obowiązywania ochrony tymczasowej do dnia 4 marca 2025 r.
W związku z powyższym, by zapewnić zgodność przepisów krajowych z unijną decyzją wykonawczą Rady UE, przewidywane są dalsze i bardziej pogłębione zmiany dotyczące specustawy ukraińskiej. Znowelizowana ustawa pozwoli zatem na podjęcie przez rząd prac nad kompleksową i systemową zmianą przepisów w tym zakresie, jednocześnie nie pozostawiając swego rodzaju pustki prawnej, która powstałaby, gdyby nie doszło do nowelizacji specustawy przed dniem 4 marca 2024 roku. W międzyczasie przedstawiciele rządu otwarcie komunikują, iż rozpoczęte zostały prace nad zmianami merytorycznymi oraz wydłużeniem terminu obowiązywania ustawy zgodnie z decyzją Rady Unii Europejskiej. Zmiany te mają zostać jednak poprzedzone konsultacjami z instytucjami publicznymi i jednostkami samorządu terytorialnego czy organizacjami trzeciego sektora.
W tym zakresie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji wystąpiło już do wszystkich wojewodów o propozycje legislacyjne celem stworzenia kolejnego projektu nowelizacji specustawy ukraińskiej. Miałaby ona przedłużyć tymczasową ochronę wysiedleńcom z Ukrainy do 4 marca 2025 r., tym samym realizując postanowienia decyzji Rady UE dotyczącej ochrony tymczasowej.
Przygotowali:
Piotr Dzieniszewski
asystent imigracyjny
Liudmyla Bartkiv
starszy doradca imigracyjny
