Rzecznik Praw Obywatelskich apeluje o ochronę praw migrantów

W ostatnich miesiącach trwają pracę nad nowelizacją ustawy o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony w Polsce. W dniu 13 marca 2025 roku Senat przyjął jej tekst z 21 lutego 2025 roku bez poprawek, który m.in. umożliwia wprowadzenia w drodze rozporządzenia Rady Ministrów czasowego terytorialnego ograniczenia przyjmowania wniosków o udzielenie ochrony aż do 60 dni z możliwością wydłużenia okresu (więcej na ten temat: Wyniki prac Sejmu z dnia 21 lutego 2025 roku). Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich (RPO) potencjalne przyjęcie takich zmian może doprowadzić do naruszenia Konstytucji RP, a ponadto międzynarodowych standardów ochrony praw człowieka. Marcin Wiącek podkreśla, że zawieszenie takiego prawa w Polsce jest możliwe wyłącznie w sytuacji wprowadzenia stanu nadzwyczajnego. Ombudsman nawiązuje więc do zasady proporcjonalności oraz konieczności istnienia dokładnego uzasadnienia wprowadzania tak poważnych ograniczeń. Na co jeszcze zwraca uwagę RPO?

Brak kontroli sądowej

Jednym z kluczowych aspektów, które budzą wątpliwości RPO, jest brak możliwości sądowej kontroli potencjalnego rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie ograniczenia możliwości ubiegania się o ochronę. Z projektu zmian wynika, że Rada będzie miała względną samodzielność (rozporządzenie ws. ograniczenia udzielenia ochrony jest uzależnione od wniosku Szefa MSWiA) przy podejmowaniu decyzji w tym zakresie.  Zdaniem RPO brak niezależnej oceny przez sądy tych decyzji może prowadzić do ich arbitralności oraz ryzykować nadużycie kompetencji.

Nieuwzględnienie różnic sytuacyjnych poszczególnych cudzoziemców

Projekt ustawy za przesłankę odmowy udzielenia ochrony uznaje instrumentalizację migracji. Pojęcie to oznacza strategicznie sterowany przez państwo ruch ludzi, dokonywany w celach geopolitycznych. Złożoność działań w tym zakresie niekiedy uniemożliwia przypisanie odpowiedzialności właściwym osobom. RPO zwraca uwagę, że odbieranie migrantom prawa do ochrony z powodu sytuacji politycznej w ich kraju narusza zasadę indywidualnego traktowania cudzoziemców. Ponadto takie podejście jest niezgodne z międzynarodowymi standardami. Konwencja Genewska dopuszcza zawracanie na granicy osób narażonych na ryzyko prześladowania wyłącznie w przypadku, gdy są podstawy, że osoby te stanowią zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa lub społeczeństwa.

Pozorność grup wrażliwych

Choć projekt zmian wprowadza pewne wyjątki od ograniczenia prawa do ochrony, zdaniem RPO są one niewspółmierne do realnej skali zjawiska migracji. Wyjątek polega na tym, że w razie obowiązywania rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie zawieszenia możliwości ubiegania się o ochronę Straż Graniczna będzie zobowiązana do przyjmowania wniosków od przedstawicieli tzw. grup wrażliwych. Lista tych grup ma charakter zamknięty i, według Rzecznika, jest mocno ograniczona. Ponadto Marcin Wiącek zwraca uwagę, że projekt w kontekście tych osób nie uwzględnia środków odwoławczych od decyzji odmownej w przypadku złożenia wniosku w oparciu o wyjątek. Brak jest również informacji, czy taka decyzja w ogóle zostanie wydana.

Dodatkowo RPO wskazuje na ryzyko przymusowego rozdzielania rodzin, gdyż w okresie czasowego ograniczenia prawa do ubiegania się o ochronę projektem zostanie wyłączona możliwość objęcia jednym wnioskiem członków najbliższej rodziny, tj. małżonka i małoletnich dzieci. Sytuacja, w której doszłoby do tego, może stanowić naruszenie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

O instrumentalizacji oraz innych kwestiach spornych związanych z nowelizacją prawa ubiegania się i udzielania ochrony cudzoziemcom w Polsce piszemy szerzej w artykule pt. Projekt nowelizacji ustawy o ochronie cudzoziemców – bezpieczeństwo kontra prawa człowieka.

Apel o zmianę

W opinii Rzecznika niezależnie od sytuacji na granicy, prawa człowieka powinny zawsze być respektowane oraz chronione. Prawo do ubiegania się o ochronę międzynarodową należy traktować jako fundamentalne i niepodlegające zawieszeniu w warunkach zwykłych. Nawet w sytuacjach kryzysowych należy dążyć do zachowania minimalnych standardów ochrony osób ubiegających się o ochronę. Marcin Wiącek wraz z organizacjami pozarządowymi i międzynarodowymi instytucjami apeluje do legislatorów o uwzględnienie zastrzeżeń. 

Przygotowała:

Anna Myszko
prawniczka imigracyjna