Projekt ustawy o ochronie sygnalistów

Projekt ustawy o ochronie sygnalistów trafił do uzgodnień publicznych i opiniowania, które mają zakończyć się w dniu 17 listopada 2021 r. Celem projektowanej ustawy jest wdrożenie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii.

Ustawa ma regulować warunki objęcia ochroną pracowników oraz innych osób zgłaszających lub publicznie ujawniających informacje o naruszeniach prawa, środki ochrony osób zgłaszających, regulamin zgłoszeń wewnętrznych oraz zasady zewnętrznego zgłaszania i ujawniania naruszeń.

 

• Kto może dokonać zgłoszenia?

Zgodnie z treścią projektu, zgłaszającym naruszenia może być osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą. Oznacza to, że podlegającym ochronie na mocy projektowanej ustawy będzie nie tylko pracownik, lecz także:

• pracownik, którego stosunek pracy już ustał,
• osoba ubiegająca się o zatrudnienie,
• osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej,
• przedsiębiorca,
• akcjonariusz lub wspólnik,
• członek organu osoby prawnej,
• osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej,
• stażysta i wolontariusz.

Przepisów ustawy nie stosuje się co do informacji niejawnych, nie uchyla ona obowiązkom zachowania tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu, tajemnicy narady sędziowskiej oraz postępowania karnego.

 

• Dokonanie zgłoszenia

Zgłoszenia naruszenia prawa będzie można dokonać przez trzy różne kanały zgłoszeń:

• kanały wewnętrzne, 
• kanały zewnętrzne do odpowiednich organów państwa, 
• ujawnienia publicznego.

 

• Zgłoszenia wewnętrzne

Obowiązek ustalenia regulaminu zgłoszeń wewnętrznych dotyczyć będzie dwóch grup podmiotów:

• pracodawcy zatrudniający co najmniej 50 pracowników, współpracowników, zleceniobiorców (niezależnie od formy zatrudnienia lub współpracy),
• pracodawcy wykonujący działalność w zakresie usług, produktów i rynków finansowych oraz zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochrony środowiska (niezależnie od ilości personelu).

Pracodawcy ci obowiązani będą do ustalenia regulaminu zgłoszeń wewnętrznych, określającego wewnętrzną procedurę zgłaszania naruszeń prawa i podejmowania działań następczych. Realizacja obowiązku ustalenia regulaminu zgłoszeń wewnętrznych przez podmioty w sektorze prywatnym zatrudniające co najmniej 50 i mniej niż 250 pracowników nastąpi do dnia 17 grudnia 2023 r.

Pracodawca zatrudniający mniej niż 50 pracowników nie ma takiego obowiązku, ale będzie mógł ustalić regulamin zgłoszeń wewnętrznych.

Regulamin zgłoszeń wewnętrznych pracodawca będzie musiał ustalić po konsultacji z zakładową organizacją związkową albo, jeżeli u pracodawcy taka organizacja nie działa, z przedstawicielami pracowników, wyłonionymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy.

Regulamin zgłoszeń wewnętrznych będzie musiał określić w szczególności, jaki podmiot upoważniony będzie do przyjmowania zgłoszeń oraz podejmowania działań następczych, w jaki sposób będzie można przekazywać zgłoszenia oraz środki, jakie mogą zostać zastosowane w przypadku stwierdzenia naruszenia prawa.

Osoby zatrudnione w podmiocie, w którym nie ustanowiono wewnętrznych kanałów dokonywania zgłoszeń, będą mogły skorzystać z kanałów zewnętrznych lub ujawnienia publicznego, czyli zgłoszenia nieprawidłowości mediom.

 

• Zgłoszenia zewnętrzne

Tak jak przyjęto we wcześniejszych założeniach do projektu, instytucją centralną odpowiedzialną za udzielanie informacji i wsparcia dokonującym zgłoszeń, ustanowiono Rzecznika Praw Obywatelskich. W zakresie zasad konkurencji i ochrony konsumentów organem przyjmującym zgłoszenia będzie Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Następnie RPO przekazywać będzie zgłoszenie odpowiedniego organu, którego obowiązkiem będzie podjęcie działań następczych oraz udzielenie zgłaszającemu informacji zwrotnej o działaniach podjętych w związku ze zgłoszeniem.

Zgłoszenia zewnętrzne będą anonimowe, dokonywane ustnie lub w postaci papierowej lub elektronicznej.

Po stronie pracodawcy leżeć będzie obowiązek zapewnienia pracownikom zrozumiałych informacji o procedurach dokonywania zgłoszeń zewnętrznych.

 

• Ujawnienie publiczne

 

Zgłaszający, który dokona ujawnienia publicznego będzie podlegał ochronie, jeżeli dokona zgłoszenia wewnętrznego, a następnie zgłoszenia zewnętrznego i w ustalonym terminie na przekazanie informacji zwrotnej pracodawca i organ publiczny nie podejmą odpowiednich działań następczych lub nie przekażą zgłaszającemu informacji zwrotnej. 

Ponadto zgłaszający będzie podlegał ochronie nawet w razie niedopełnienia tych czynności lub niedochowania terminu, lecz będzie miał uzasadnione podstawy by sądzić, że naruszenie może stanowić bezpośrednie lub oczywiste zagrożenie dla interesu publicznego, narazi zgłaszającego na działania odwetowe lub istnieje niewielkie prawdopodobieństwo skutecznego przeciwdziałania naruszeniu z uwagi na szczególne okoliczności sprawy.

 

• Środki ochrony

Podstawowym założeniem projektu ustawy a także dyrektywy 2019/1937 jest zakaz podejmowania działań odwetowych wobec zgłaszającego.

Jeżeli zgłaszający świadczy pracę na podstawie umowy o pracę, nie będzie mógł zostać niekorzystnie traktowany z powodu dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego. W szczególności zabronione będzie:

• wypowiedzenie lub rozwiązanie stosunku pracy, 
• odmowa zatrudnienia, 
• nieprzedłużenie umowy,
• obniżenie wynagrodzenia za pracę, 
• wstrzymanie awansu albo pominięcie przy awansowaniu, 
• pominięcie przy przyznawaniu innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą,
• przeniesienie pracownika na niższe stanowisko pracy. 

Za niekorzystne traktowanie z powodu dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego uważa się także:

• nieuzasadnione skierowanie na badanie lekarskie, 
• wstrzymanie udziału lub pominięcie przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe,
• działanie zmierzające do utrudnienia znalezienia w przyszłości zatrudnienia. 

 

Warunkiem koniecznym do uznania zachowania pracodawcy za niekorzystne traktowanie będzie kierowanie się przez niego nie obiektywnymi powodami.

Szczególną ochroną projekt ustawy objął trwałość zatrudnienia – jednostronna czynność prawna obejmująca rozwiązanie stosunku pracy czy innego stosunku cywilnoprawnego z powodu dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego będzie bezskuteczna.

Ponadto zgłaszający, wobec którego druga strona stosunku prawnego w inny sposób niż wypowiedzenie lub rozwiązanie bez wypowiedzenia stosunku prawnego dopuściła się niekorzystnego traktowania z powodu dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, będzie miał prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę.

Dane osobowe zgłaszającego oraz inne dane pozwalające na ustalenie jego tożsamości nie podlegają ujawnieniu, chyba że za jego wyraźną zgodą.

Zgłaszający będzie podlegał ochronie pod warunkiem, że miał uzasadnione podstawy sądzić, że będąca przedmiotem zgłoszenia lub ujawnienia publicznego informacja o naruszeniu prawa jest prawdziwa w momencie dokonywania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego i że informacja taka stanowi informację o naruszeniu prawa.

 

• Odpowiedzialność karna

 

Projekt ustawy przewiduje odpowiedzialność karną pracodawcy za podjęcie takich czynności jak:

• utrudnianie dokonania zgłoszenia, 
• podejmowanie działań odwetowych,
• naruszenie obowiązku zachowania poufności tożsamości osoby zgłaszającej.

Będą one zagrożone karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. Taka sama odpowiedzialność będzie miała zastosowanie do osoby, która dokonała zgłoszenia lub ujawnienia publicznego na podstawie nieprawdziwych informacji.

 

Zapraszamy do bezpośredniego kontaktu z naszą Kancelarią. Zespół doświadczonych prawników odpowie na wszelkie pytania dotyczące implementacji dyrektywy dotyczącej ochrony sygnalistów. Pomożemy w przygotowaniu i wdrożeniu systemu przyjmowania zgłoszeń o nieprawidłowościach

 

Przygotował:

Karolina Staroń
młodszy prawnik

Piotr Sawicki
adwokat