Nowe uprawnienia ZUS i milionowe zwroty świadczeń

Zwolnienia lekarskie od dawna budzą emocje – jedni traktują je jako konieczny czas na powrót do zdrowia, inni próbują wykorzystać jako “dodatkowy urlop”. Z tego powodu temat nadużyć w korzystaniu z L4 od lat pojawia się w debacie publicznej. Teraz jednak sytuacja może się radykalnie zmienić.

Wszystko wskazuje na to, że korzystanie ze zwolnienia lekarskiego będzie znacznie ściślej nadzorowane niż dotychczas. Do Rady Ministrów trafił projekt nowelizacji ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (UD114), który doprecyzowuje, kiedy można stracić prawo do zasiłku chorobowego. To wyraźny sygnał, że system ubezpieczeń społecznych wchodzi w nową fazę – znacznie bardziej restrykcyjną wobec nadużyć.

Projekt ustawy – większa rola lekarzy orzeczników i nowe procedury

Projekt nowelizacji ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych z sierpnia 2025 r. przewiduje istotne zmiany w zakresie orzecznictwa lekarskiego i kontroli uprawnień do świadczeń. Najważniejsze propozycje to:

• Rozszerzenie kręgu osób orzekających – oprócz lekarzy orzeczników także osoby wykonujące samodzielny zawód medyczny jak pielęgniarki i fizjoterapeuci będą mogli wydawać orzeczenia np. o rehabilitacji leczniczej czy niezdolności do samodzielnej egzystencji.
• Usprawnienie procedur – orzeczenia mają być wydawane elektronicznie, w systemie teleinformatycznym ZUS, co ma skrócić czas i zwiększyć transparentność.
• Możliwość kontroli i uchylania orzeczeń – Prezes ZUS lub naczelny lekarz zyskają prawo do weryfikacji i uchylania wadliwych orzeczeń, a także do wyznaczania dobrych praktyk orzeczniczych.
• Nowe obowiązki medyczne – podmioty lecznicze będą zobowiązane nieodpłatnie udostępniać dokumentację medyczną na potrzeby postępowań ZUS.
• Sprzeciw od orzeczenia – ubezpieczony będzie miał 14 dni na wniesienie sprzeciwu, który rozpatrzy inny lekarz orzecznik.

Najważniejsza zmiana dotyczyć ma jednak art. 17 ustawy. Nowe przepisy wskazują wprost, że prawo do świadczenia zostanie utracone, jeżeli ubezpieczony:

• Podejmie pracę zarobkową – bez znaczenia, czy chodzi o etat, zlecenie, prowadzenie działalności gospodarczej, czy nawet dorabianie “na czarno”. Liczy się każda forma aktywności przynoszącej dochód.
• Podejmie aktywność sprzeczną z celem zwolnienia – na przykład działania, które opóźniają powrót do zdrowia lub utrudniają rekonwalescencję. Może to być wyjazd wakacyjny, ciężka praca fizyczna albo inne zajęcia, które nie sprzyjają leczeniu.

To doprecyzowanie ma na celu ukrócenie powszechnej praktyki, w której część osób traktuje L4 jako czas wolny, a nie okres przeznaczony na regenerację.

Zwolnienie lekarskie a praca u innego pracodawcy

Projekt wprowadza także rozwiązanie, które może budzić spore kontrowersje. Przewidziano bowiem możliwość wykonywania pracy zawodowej u jednego pracodawcy w czasie zwolnienia lekarskiego wystawionego u innego – pod warunkiem, że charakter tej pracy nie stoi w sprzeczności z celem zwolnienia.

Przykładowo: osoba pracująca fizycznie może być czasowo niezdolna do dźwigania ciężarów, ale równocześnie może wykonywać lekkie prace biurowe u innego podmiotu. Takie podejście ma na celu elastyczne traktowanie przypadków, w których choroba nie uniemożliwia każdej aktywności zawodowej, a jedynie określonego rodzaju pracy.

Milionowe kontrole – rekordowe kwoty odzyskane przez ZUS

Równolegle z procesem legislacyjnym, ZUS prowadzi intensywne kontrole zwolnień lekarskich. W pierwszej połowie 2025 r.:

• Przeprowadzono 227 tys. kontroli,
• Wstrzymano wypłatę 14,8 tys. zasiłków na kwotę 22,2 mln zł,
• Obniżono świadczenia po ustaniu zatrudnienia o 128,3 mln zł,
• Łącznie odzyskano 150,5 mln zł (dla porównania rok wcześniej było to 117,5 mln zł).

W praktyce oznacza to, że ZUS coraz skuteczniej tropi nadużycia, takie jak:

• Wyjazdy wakacyjne podczas zwolnienia,
• Dorabianie w innym miejscu pracy,
• Prowadzenie działalności gospodarczej czy świadczenie usług (np. fryzjerskich, kosmetycznych) w czasie “chorobowego”. 

Podsumowanie

Projekt nowelizacji ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych to krok w stronę uszczelnienia systemu i ograniczenia nadużyć. Dla wielu osób oznacza to konieczność większej ostrożności w czasie zwolnienia lekarskiego – każde nieprzemyślane działanie może zakończyć się utratą zasiłku.

W praktyce nadchodzące zmiany sprowadzają się do jednej zasady: L4 ma służyć leczeniu i rekonwalescencji, a nie dorabianiu czy podróżom. ZUS już teraz pokazuje, że potrafi skutecznie egzekwować przepisy, a planowana nowelizacja dodatkowo wzmocni jego pozycję. 

 

Przygotowała:

Martyna Dobrowolska
Asystentka Prawna