Nowe choroby zawodowe – co powinni wiedzieć pracodawcy i HR?

17 czerwca 2025 r. opublikowano projekt rozporządzenia Rady Ministrów, który zakłada rozszerzenie katalogu chorób zawodowych o dwa nowe nowotwory: raka jajnika oraz raka żołądkowo-jelitowego. Jeśli projekt wejdzie w życie w obecnym brzmieniu, zmiany zaczną obowiązywać już od 21 grudnia 2025 r..

Choć to na razie propozycja, pracodawcy (zwłaszcza z branż narażonych na kontakt z azbestem) powinni już dziś zastanowić się, jakie działania przygotowawcze będą niezbędne.

Dlaczego pojawiają się nowe jednostki chorobowe?

Rozszerzenie katalogu chorób zawodowych wynika z wdrożenia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/2668, która zaostrza ochronę pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie azbestu. Azbest, mimo że od lat formalnie zakazany, wciąż bywa obecny w przestrzeni zawodowej, zwłaszcza w:

• Budownictwie i pracach renowacyjnych,
• Górnictwie i przemyśle wydobywczym,
• Gospodarce odpadami,
• Pożarnictwie.

Projektodawca podkreśla, że ryzyko nie ogranicza się wyłącznie do osób, które na co dzień pracują bezpośrednio z azbestem. Istnieje również narażenie wtórne, np. przenoszenie włókien azbestowych na odzieży roboczej. To szczególnie istotne w kontekście kobiet, które (jak wynika z badań) są bardziej narażone na określone powikłania zdrowotne.

Dodanie raka jajnika i raka żołądkowo-jelitowego do wykazu chorób zawodowych ma na celu dostosowanie prawa do aktualnego stanu wiedzy medycznej oraz poprawę profilaktyki i diagnostyki. Co ważne, obie jednostki mają być rozpoznawane indywidualnie w zależności od okresu latencji nowotworu, czyli z uwzględnieniem czasu, jaki upłynął od ekspozycji na azbest do ujawnienia się choroby.

Jakie świadczenia wiążą się z chorobą zawodową?

Uznanie nowotworu za chorobę zawodową otwiera pracownikom lub ich rodzinom drogę do szeregu świadczeń na podstawie ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Są to m.in.:

• Zasiłek chorobowy,
• Świadczenie rehabilitacyjne,
• Jednorazowe odszkodowanie,
• Renta z tytułu niezdolności do pracy,
• Renta rodzinna.

Z punktu widzenia HR i pracodawców oznacza to konieczność przygotowania się na możliwe roszczenia pracownicze i wnioski o świadczenia – a więc również na konieczność gromadzenia dokumentacji dotyczącej warunków pracy i narażenia.

Projekt ustawy o wyrobach zawierających azbest – kolejny krok?

Równolegle trwają prace nad projektem ustawy o wyrobach zawierających azbest (UC60). Ma ona rozszerzyć katalog podmiotów, w których zatrudnienie uprawnia do jednorazowego odszkodowania lub świadczeń przedemerytalnych – aż do 29 podmiotów!

To oznacza, że zmiany w ochronie pracowników przed skutkami azbestu nie ograniczą się wyłącznie do aktualizacji wykazu chorób zawodowych. Możemy spodziewać się szerszych reform systemowych.

 

Podsumowanie

W uzasadnieniu projektu wskazano jasno: rozporządzenie nie wpłynie na przedsiębiorców, którzy nie zatrudniają pracowników w warunkach narażenia na azbest. Oznacza to, że dla większości firm, np. w sektorach usługowych czy biurowych, regulacja nie będzie miała praktycznych konsekwencji. Natomiast dla pracodawców z branż, gdzie kontakt z azbestem jest realny, skutki będą wymierne.

Choć mówimy na razie o projekcie, to ważny sygnał dla pracodawców – szczególnie z branż wysokiego ryzyka. Zmiany będą miały realne skutki w zakresie obowiązków BHP, badań profilaktycznych, a także potencjalnej odpowiedzialności odszkodowawczej.

 

Przygotowała:

Martyna Dobrowolska
Asystentka Prawna