Związki partnerskie w Polsce – wpływ na status pobytowy cudzoziemców

Na stronie Rządowego Centrum Legislacji opublikowano projekt ustawy, który ma na celu wprowadzenie rejestrowanych związków partnerskich do polskiego porządku prawnego. Inicjatywa ta jest odpowiedzią na wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 12 grudnia 2023 roku w sprawie Przybyszewska i inni przeciwko Polsce, w którym stwierdzono naruszenie przez Polskę prawa do poszanowania życia rodzinnego i prywatnego. Ponadto odpowiada na potrzebę społeczną zwiększenia ochrony prawnej rodzin tworzonych przez pary jednopłciowe oraz różnopłciowe, które nie zawierają małżeństw. Statystyki pokazują, że coraz więcej rodzin w Polsce to osoby pozostające w związkach nieformalnych. Wprowadzenie tej instytucji ma na celu regulację statusu prawnego par, przyznając im szereg nowych praw i obowiązków.

Ustawa o związkach partnerskich

Projektowana ustawa o rejestrowanych związkach partnerskich ma na celu przede wszystkim zapewnienie równych praw. Dąży do tego, aby pary w związkach partnerskich miały dostęp do zbliżonych praw i przywilejów, które przysługują małżeństwom. Obejmuje to kwestie związane z dziedziczeniem, wspólnym rozliczaniem podatków, a także uprawnieniami zdrowotnymi.

Ustawa definiuje związek partnerski jako formalną relację między dwoma osobami, które składają zgodne oświadczenia przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Osoby tej samej płci, które zawarły małżeństwo w kraju, w którym jest ono legalne, mogą złożyć oświadczenie, by ich małżeństwo w Polsce wywoływało skutki równoważne z zawarciem związku partnerskiego.

Zawarcie związku partnerskiego ma następować po złożeniu oświadczeń w terminie nie dłuższym niż 7 dni, a w sytuacjach szczególnych sąd może zezwolić na złożenie oświadczenia przez pełnomocnika. Ustawa określa również przeszkody w zawarciu związku partnerskiego, takie jak brak pełnoletności, zdolności do czynności prawnych, czy pokrewieństwo, podobne do regulacji dotyczących małżeństw w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.

Osoby w związku partnerskim będą miały równe prawa i obowiązki, obejmujące wzajemny szacunek, lojalność oraz wspólne działanie dla dobra związku. Partnerzy będą mogli nosić wspólne nazwisko lub połączyć swoje dotychczasowe nazwiska. Ustawa reguluje także kwestie majątkowe, wprowadzając możliwość ustanowienia wspólności majątkowej partnerskiej, z przepisami dotyczącymi wspólnego zarządzania majątkiem oraz obowiązków związanych z zaspokajaniem wzajemnych potrzeb.

Projekt umożliwia również osobom w związku partnerskim uczestnictwo w wychowaniu dzieci, pozostających pod władzą rodzicielską drugiej osoby w związku partnerskim. 

Związek partnerski ustaje w przypadku śmierci, uznania za zmarłego, unieważnienia, rozwiązania związku lub zawarcia małżeństwa przez partnerów.

Dodatkowo, ustawa umożliwi osobom, które zawarły małżeństwo z osobami tej samej płci za granicą, złożenie oświadczenia, które uznaje ich małżeństwo za związek partnerski w Polsce, co ma na celu uznanie i ochronę ich praw. 

Zawarcie małżeństwa przez osoby w związku partnerskim spowoduje automatyczne ustanie związku partnerskiego, bez konieczności dodatkowych formalności. 

Planowane przyjęcie ustawy ma nastąpić w IV kwartale 2024 roku, a jej wejście w życie przewiduje się na I połowę 2025 roku.

Nowelizacja przepisów prawnych

Projekt ustawy przewiduje nowelizację ponad 250 aktów prawnych, w tym ustaw dotyczących aktów stanu cywilnego, przepisów podatkowych oraz regulacji związanych z opieką zdrowotną. W polskim porządku prawnym do tej pory istnieje jedynie pojęcie małżeństwa, dlatego wprowadzenie rejestrowanego związku partnerskiego wymusi dostosowanie przepisów do nowej rzeczywistości prawnej. Osoby w związkach partnerskich zyskają nowe uprawnienia, takie jak możliwość wspólnego rozliczania się, objęcia ubezpieczeniem zdrowotnym oraz prawo do renty rodzinnej i zasiłku opiekuńczego w przypadku choroby partnera. W wykazie zmienianych ustaw znalazła się m.in. ustawa o cudzoziemcach. Większość przepisów, które dotychczas zawierały jedynie sformułowanie „związek małżeński”, zostanie zastąpiona wyrażeniem „jest małżonkiem albo drugą osobą w związku partnerskim”, co szczególnie wpłynie na polepszenie sytuacji par jednopłciowych i znacząco poprawi ich sytuację prawną w Polsce.

Zmiany w ustawie o cudzoziemcach w kontekście wprowadzenia związków partnerskich

Wraz z wprowadzeniem rejestrowanych związków partnerskich, projekt ustawy wprowadza istotne zmiany w ustawie o cudzoziemcach z dnia 12 grudnia 2013 r., mające na celu dostosowanie regulacji prawnych dotyczących cudzoziemców do nowej rzeczywistości. Nowe przepisy obejmują cudzoziemców pozostających w zarejestrowanych związkach partnerskich, którzy będą mogli korzystać z praw zbliżonych do małżonków, co uprości procedury związane z legalizacją ich pobytu. Dotychczas osoby w związkach nieformalnych musiały stawiać czoła licznym formalnościom, takim jak zawieranie umowy renty, aby uzyskać odpowiednie prawa, a projekt ma na celu poprawę ich sytuacji prawnej.

1. Zezwolenie na pobyt czasowy dla członka rodziny obywatela RP

Jedną z najistotniejszych zmian wprowadzanych przez nowelizację jest zmiana art. 158 ustawy o cudzoziemcach, który reguluje zasady udzielania zezwoleń na pobyt czasowy dla członka rodziny obywatela Rzeczypospolitej Polskiej. Projektowana zmiana rozszerza krąg osób, które mogą ubiegać się o to zezwolenie na pobyt czasowy na terytorium Polski ze względu na pobyt z obywatelem RP, obejmując partnerów pozostających w zarejestrowanych związkach partnerskich. Wcześniejsze przepisy dotyczyły wyłącznie małżonków, co znacząco utrudniało formalizację pobytu dla osób pozostających w nieformalnych związkach.

2. Ułatwienia w procedurze łączenia rodzin

Nowe przepisy wprowadzają istotne zmiany w zakresie łączenia rodzin. W ślad za art. 158 zmodyfikowany zostanie także art. 159 ustawy o cudzoziemcach. Kluczową zmianą jest umożliwienie legalizacji pobytu cudzoziemców pozostających w związkach partnerskich z obywatelami RP lub innymi cudzoziemcami pracującymi w Polsce. Dzięki nowym regulacjom partnerzy z zagranicy oraz ich dzieci będą mogli łatwiej uzyskać prawo do pobytu, jeśli jeden z partnerów jest obywatelem RP lub legalnie pracuje w Polsce. Dotychczas proces ten wymagał skomplikowanych formalności, takich jak np. zawieranie umów renty. Teraz będzie możliwa legalizacja związku partnerskiego, co pozwoli na składanie dokumentów pobytowych na zasadach podobnych do tych, które obowiązują małżeństwa. Nowe przepisy mają na celu uproszczenie procedur łączenia rodzin, co jest szczególnie istotne dla par międzynarodowych pragnących budować wspólne życie w Polsce.

3. Zezwolenie na pobyt stały

Nowelizacja ustawy o cudzoziemcach wprowadza możliwość ubiegania się o zezwolenie na pobyt stały dla cudzoziemców będących w zarejestrowanych związkach partnerskich. Zgodnie z projektowanymi przepisami, cudzoziemiec, który pozostaje w związku partnerskim z obywatelem RP, będzie mógł ubiegać się o pobyt stały na takich samych zasadach jak małżonkowie. Warunkiem będzie pozostawanie w związku partnerskim przez co najmniej 3 lata, a ponadto cudzoziemiec musi przebywać na terytorium Polski przez co najmniej 2 lata na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy udzielonego w związku z pozostawaniem w związku małżeńskim lub związku partnerskim z tym obywatelem polskim.

To rozwiązanie ma na celu zapewnienie cudzoziemcom stabilizacji prawnej oraz umożliwienie pełnej integracji z polskim społeczeństwem. Zezwolenie na pobyt stały zapewnia cudzoziemcom szerokie prawa, takie jak prawo do pracy czy dostęp do edukacji, co jest kluczowe dla ich funkcjonowania na terytorium Polski.

4. Zobowiązanie do powrotu

W kontekście rejestrowanych związków partnerskich implementacja ustawy o związkach partnerskich wprowadzi również mechanizmy ochrony przed deportacją dla cudzoziemców w zarejestrowanych związkach partnerskich. Cudzoziemcy będący partnerami obywateli RP lub innymi cudzoziemcami posiadającymi prawo pobytu w Polsce będą chronieni przed wydaleniem z kraju, chyba że zaistnieje poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego. Zmiany obejmą artykuł 303 ustawy o cudzoziemcach, który dotyczy niewszczynania zobowiązania do powrotu lub umorzenia już wszczętego postępowania, jeśli cudzoziemiec jest drugą osobą w związku partnerskim z obywatelem polskim lub cudzoziemcem posiadającym zezwolenie na pobyt stały lub status rezydenta długoterminowego UE w Polsce. Partnerstwo zostanie także uwzględnione w artykule 386, który stwierdza, że decyzja o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu wydana przez organ wydający państwa członkowskiego nie podlega wykonaniu, gdy cudzoziemiec jest drugą osobą w związku partnerskim z obywatelem polskim lub cudzoziemcem z odpowiednim zezwoleniem na pobyt.

5. Weryfikacja związków partnerskich

W przypadku wszystkich postępowań dotyczących weryfikacji małżeństw, które mogą być zawarte z zamiarem obejścia przepisów prawa dotyczących cudzoziemców, również związki partnerskie będą podlegały tej samej analizie. Organy odpowiedzialne za postępowanie będą zobowiązane do ustalenia, czy zarejestrowany związek partnerski nie został zawarty dla pozoru lub z myślą o ominięciu obowiązujących regulacji. Taki mechanizm ma na celu ochronę integralności systemu prawnego i zapobieganie nadużyciom związanym z procedurami migracyjnymi.

Podsumowanie

Rejestrowane związki partnerskie w Polsce stanowią krok w kierunku większej równości i sprawiedliwości społecznej. Wprowadzenie tych regulacji nie tylko przyczyni się do poprawy sytuacji osób w związkach partnerskich, ale także wpłynie na prawa cudzoziemców przebywających w Polsce.

Nowe zapisy w ustawie o cudzoziemcach umożliwią partnerom obywateli RP korzystanie z licznych przywilejów i praw, co znacznie uprości ich życie w Polsce. Ustawa o rejestrowanych związkach partnerskich oraz zmiany w ustawie o cudzoziemcach to kroki w stronę nowoczesnego państwa, które respektuje prawa wszystkich obywateli, niezależnie od ich orientacji seksualnej czy statusu prawnego. Dzięki tym regulacjom, cudzoziemcy w związkach partnerskich będą mogli cieszyć się większą stabilnością i bezpieczeństwem prawnym, co z pewnością wpłynie pozytywnie na ich sytuację w Polsce.

Warto również zaznaczyć, że projekt ustawy nadal jest w fazie prac legislacyjnych i może ulegać dalszym zmianom, dlatego monitorowanie jego rozwoju jest kluczowe dla wszystkich zainteresowanych.

 

Przygotowała:

Wiktoria Woźnicka
Prawniczka imigracyjna