Przedłużone kontrole na granicy z Niemcami – nowe informacje i działania Rzecznika Praw Obywatelskich

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji 5 października 2025 roku ogłosiło decyzję o przedłużeniu tymczasowych kontroli granicznych na granicy z Niemcami do 4 kwietnia 2026 roku. 

 Decyzja MSWiA wpisuje się w szerszy trend utrzymywania kontroli przez państwa członkowskie UE w odpowiedzi na nasilone migracje oraz kwestie bezpieczeństwa wewnętrznego.

Jak informuje resort, kontrole prowadzone będą „na podstawie analizy ryzyka”, co oznacza, że nie każdy podróżny zostanie skontrolowany. Niemniej jednak obowiązek posiadania dokumentu uprawniającego do przekraczania granicy z Niemcami pozostaje aktualny.

Wątpliwości dotyczące zasadności i proporcjonalności

Z przedłużeniem kontroli wiąże się również rosnące zainteresowanie Rzecznika Praw Obywatelskich sytuacją na granicy polsko-niemieckiej. Rzecznik zwrócił się do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z prośbą o szczegółowe informacje dotyczące zasad przekazywania cudzoziemców z Niemiec do Polski. W szczególności chodzi o procedury związane z tzw. readmisją oraz z przepisami rozporządzenia Dublin III, które regulują przekazywanie osób ubiegających się o ochronę międzynarodową.

Zgodnie z informacjami przekazanymi przez Straż Graniczną, w pierwszych miesiącach 2025 roku przekazano z Niemiec kilkaset osób – w tym obywateli Ukrainy, Kolumbii, Etiopii, Afganistanu i Somalii. Dane te pokazują jednak tylko część całego zjawiska. Od początku roku do końca sierpnia funkcjonariusze odnotowali 302 przypadki nielegalnego przekroczenia polskiej granicy przez obywateli państw trzecich. W tym samym okresie na kierunku z Polski do Niemiec zatrzymano ponad 2,1 tys. osób, w tym 546 cudzoziemców, którzy wcześniej nielegalnie przedostali się przez granicę polsko-białoruską.

Spośród tych 546 osób, 141 zostało zatrzymanych jeszcze przed opuszczeniem Polski, natomiast pozostałe 405 zostało zawróconych do Polski po tym, jak niemieckie służby odmówiły im wjazdu na swoje terytorium. Dane te pokazują zarówno skalę nielegalnych przepływów migracyjnych, jak i rolę procedur zawracania cudzoziemców w ramach współpracy transgranicznej.

RPO chce poznać m.in. podstawy prawne stosowanych procedur, dane statystyczne dotyczące liczby osób przekazanych z Niemiec do Polski oraz zakres informacji, jakie są przekazywane stronie polskiej przez władze niemieckie. Zgodnie z informacjami przekazanymi przez Straż Graniczną, w pierwszych miesiącach 2025 r. przyjęto z Niemiec kilkaset osób – w tym obywateli Ukrainy, Kolumbii, Etiopii, Afganistanu i Somalii.

W ostatnim czasie w rejonie przejść granicznych pojawiły się również tzw. patrole obywatelskie – grupy, które deklarują, że działają w celu „wspierania służb” w kontrolowaniu ruchu na granicy. Ich aktywność budzi jednak poważne wątpliwości prawne.

Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do MSWiA z pytaniami o skalę tego zjawiska, sposób monitorowania działań takich grup oraz o ewentualne interwencje służb w przypadkach naruszenia prawa. Poprosił również o informacje, czy do właściwych organów wpływały skargi lub zawiadomienia dotyczące działań uczestników tych inicjatyw.

MSWiA w odpowiedzi na wystąpienie Rzecznika wskazało jednoznacznie, że tzw. „patrole obywatelskie” nie posiadają żadnych uprawnień do legitymowania osób, zatrzymywania pojazdów, stosowania przymusu fizycznego ani podejmowania interwencji. Jedynymi służbami uprawnionymi do ochrony granic oraz zapewniania bezpieczeństwa publicznego pozostają Policja i Straż Graniczna.

Choć obecne przedłużenie obowiązuje do kwietnia 2026 roku, nie można wykluczyć, że kontrole będą utrzymywane dłużej – jeśli sytuacja migracyjna lub bezpieczeństwa tego wymaga. Warto zatem śledzić kolejne decyzje resortu oraz stanowiska instytucji krajowych i unijnych dotyczące zgodności przedłużania kontroli z przepisami prawa europejskiego.

O wcześniejszych decyzjach niemieckich władz w sprawie kontroli granicznych pisaliśmy już w naszym artykule „Kontrole graniczne w Niemczech na stałe? Możliwe nowe zmiany”, w którym omawialiśmy konsekwencje wprowadzenia tego środka bezpieczeństwa oraz jego wpływ na swobodę przemieszczania się w ramach strefy Schengen oraz w artykule „Kontrole graniczne między Polską a Niemcami – utrudnienia potrwają nawet do połowy 2026 roku”,

Przygotowała:

Mariia Stempel
Prawnik imigracyjny