Prawa autorskie – komu i za co przysługuje ochrona?

Poziom ochrony praw autorskich w Polsce jest zbliżony do systemu stosowanego w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej. Polska dokonała transpozycji wszystkich unijnych dyrektyw dotyczących tego typu praw.

Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych ochronie podlegają efekty wyróżniającej się działalności twórczej osoby fizycznej posiadające indywidualne cechy. 

Przedmiotem ochrony jest zatem każdy niepowtarzalny rezultat procesu twórczego, niezależnie od jego wartości artystycznej, przeznaczenia, środków i formy wyrazu, a także nakładu pracy, umiejętności i doświadczenia twórcy oraz kwoty zainwestowanej w jego wykonanie. 

Twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu w dowolnej formie, w tym prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Utwór podlega ochronie od chwili jego ustalenia (nawet, jeśli jest on dziełem nieukończonym). Nie ma konieczności rejestrowania utworu ani wnioskowania o objęcie go ochroną prawną. 

Ochrona praw autorskich podlega jednak pewnym ograniczeniom. Przykładowo, nie obejmuje ona idei utworu ani zawartych w nim informacji. Pod pewnymi warunkami dozwolone jest również korzystanie z utworu bez zezwolenia jego twórcy, np. na podstawie prawa cytatu. 

Należy dokonać rozróżnienia pomiędzy osobistymi a majątkowymi prawami autorskimi. Z majątkowych praw autorskich można korzystać na podstawie licencji lub po przeniesieniu ich na inną osobę fizyczną lub prawną. Majątkowe prawa autorskie są chronione przez okres 70 lat licząc od momentu śmierci autora. Mogą być również tworzone przez autora na rzecz innych podmiotów, np. pracodawcy autora. Ochrona autorskich praw majątkowych trwa przez 70 lat po śmierci autora. Natomiast osobistych praw autorskich twórca nie może się zrzec ani ich zbyć. Dają one twórcy m.in. prawo do opatrzenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem, a także prawo do decydowania o jego pierwszej publikacji. Umowy dotyczące przeniesienia praw autorskich powinny zatem umożliwiać twórcy korzystanie z przysługujących mu praw osobistych. Przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji dla swej skuteczności wymaga zachowania formy pisemnej.

Ochrona praw autorskich dotyczy nie tylko utworów, ale także praw pokrewnych, takich jak wykonania artystyczne, nagrania wideo, nagrania dźwiękowe, audycje radiowe i telewizyjne oraz publikacje naukowe. Ochrona praw pokrewnych rozciąga się tylko na te sposoby korzystania, które są wyraźnie przewidziane przez prawo. W przeciwieństwie do praw autorskich ochrona przysługuje tu nie twórcy, lecz wydawcy lub producentowi, czyli podmiotom odpowiedzialnym za rozpowszechnianie utworów. Prawa pokrewne chronione są przez 25, 30 lub 50 lat od momentu publikacji, nadania sporządzenia lub ustalenia przedmiotu, którego dotyczą prawa pokrewne, czyli m.in. wydania naukowego, artystycznego wykonania.

Polski porządek prawny przewiduje także szczególne zasady w zakresie ochrony utworów wspólnych, utworów zbiorowych i utworów stworzonych w ramach stosunku pracy. Utwory współautorskie to utwory stworzone przez więcej niż jednego autora. Wkład twórców w powstanie utworu może w praktyce znacząco się różnić (jeden ze współautorów może mieć zdecydowanie większy wkład w powstanie utworu niż drugi współautor lub inni współautorzy). Wartości udziałów poszczególnych współtwórców są co do zasady równe. Każdy ze współtwórców może jednak żądać określenia wielkości udziałów przez sąd, na podstawie wkładów pracy twórczej. Dzieła zbiorowe składają się z oddzielnych utworów, które zostały ze sobą połączone (skompilowane). W przypadku utworów współautorskich prawa majątkowe przypadają współtwórcom zgodnie z wartościami ich wkładów w powstanie danego dzieła. Autorskie prawa majątkowe do utworu zbiorowego przysługują jego producentowi lub wydawcy, a w przypadku poszczególnych części utworu zbiorowego, które posiadają samodzielne znaczenie przysługują one odpowiednio ich twórcom. Autorskie prawa majątkowe do utworu powstałego w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują natomiast pracodawcy w granicach określonych przez umowę o pracę, która powinna odzwierciedlać zgodny zamiar pracownika i pracodawcy.

Naruszenie praw autorskich może pociągać za sobą odpowiedzialność na drodze cywilnej lub karnej. Osoba, której przysługuje ochrona może wytoczyć powództwo o zaniechanie lub usunięcie naruszenia czy zwrot bezpodstawnego wzbogacenia. Uprawniony może również dochodzić roszczeń z tytułu odszkodowania. Odpowiedzialność karna obejmuje sankcje za przywłaszczenie sobie praw autorskich (plagiat), nielegalne rozpowszechnianie utworów, Polskie prawo przewiduje również liczne środki proceduralne ułatwiające ochronę, takie jak wniosek o zabezpieczenie dowodów czy zobowiązanie do udzielenia informacji i udostępnienia dokumentacji mającej znaczenie dla roszczeń.

Ochrona praw autorskich nagradza pracę twórczą i naukową, napędza rozwój kultury i edukacji co przynosi korzyści nie tylko twórcom, ale ma również pozytywny wpływ na całe społeczeństwa.

W przypadku jakichkolwiek pytań, pozostajemy do Państwa dyspozycji – zapraszamy do bezpośredniego kontaktu z kancelarią. Doświadczeni prawnicy udzielą Państwu porad i informacji na temat praw autorskich.

Przygotował:

Damian Grodziński
aplikant adwokacki