Równość w świadczeniach rodzinnych według TSUE – ważny wyrok dla obywateli państw trzecich

W dniu 19 grudnia 2024 roku, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał wyrok w sprawie dotyczącej interpretacji art. 12 ust. 1 lit. e) Dyrektywy 2011/98, który odnosi się do prawa do równego traktowania obywateli państw trzecich, którzy legalnie przebywają w państwach członkowskich Unii Europejskiej i mają prawo do świadczeń z zakresu zabezpieczenia społecznego, w tym świadczeń rodzinnych. Wyrok ten ma istotne znaczenie dla kształtowania polityki państw członkowskich UE w zakresie przyznawania świadczeń rodzinnych obywatelom państw trzecich, w tym także w Polsce.

Tło sprawy

Sprawa dotyczyła obywatela państwa trzeciego, który legalnie przebywał na terytorium Francji i zwrócił się o przyznanie świadczeń rodzinnych na rzecz swoich dzieci, które urodziły się w jego kraju ojczystym i przebywały poza granicami Francji. Zgodnie z przepisami francuskimi, aby dzieci te mogły zostać uwzględnione przy ustalaniu prawa do świadczeń, konieczne było udowodnienie, że ich wjazd na terytorium Francji był legalny.

Skarżący argumentował, że obowiązek udowodnienia legalności wjazdu dzieci na terytorium Francji jest niezgodny z przepisami unijnymi, które zapewniają obywatelom państw trzecich prawo do równego traktowania w kwestii dostępu do świadczeń z zabezpieczenia społecznego, w tym świadczeń rodzinnych. Z tego względu, sprawa trafiła do sądu francuskiego, który postanowił skierować pytanie prejudycjalne do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Pytanie prejudycjalne dotyczyło zgodności krajowych przepisów francuskich z przepisami unijnymi, a dokładniej z artykułem 12 ust. 1 lit. e) dyrektywy 2011/98. Zgodnie z tym artykułem, obywatele państw trzecich, którzy legalnie przebywają w danym państwie członkowskim w celu wykonywania pracy, powinni być traktowani na równi z obywatelami tego państwa w zakresie dostępu do świadczeń z zabezpieczenia społecznego, w tym do świadczeń rodzinnych.

Spór dotyczył więc kwestii, czy przepisy krajowe, które uzależniały przyznanie świadczeń rodzinnych od wykazania, że dzieci obywatela państwa trzeciego miały legalny wjazd na terytorium Francji, były zgodne z zasadą równego traktowania określoną w dyrektywie 2011/98.

Orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości

Trybunał Sprawiedliwości w swoim wyroku potwierdził, że art. 12 ust. 1 lit. e) Dyrektywy 2011/98 gwarantuje obywatelom państw trzecich, którzy legalnie przebywają w państwie członkowskim w celu wykonywania pracy, równe traktowanie w zakresie świadczeń z zabezpieczenia społecznego. Zatem, jeżeli takie osoby są uprawnione do świadczeń z tytułu zabezpieczenia społecznego, nie mogą być traktowane gorzej niż obywatele państwa członkowskiego w kwestiach dotyczących świadczeń rodzinnych.

Trybunał wskazał, że regulacja krajowa, która uzależniała przyznanie świadczeń rodzinnych od wykazania legalności wjazdu dzieci obywatela państwa trzeciego na terytorium państwa członkowskiego, naruszała zasadę równego traktowania. Zgodnie z prawem UE, w przypadku obywateli państw trzecich posiadających jedno zezwolenie, dzieci tych osób, które pozostają na ich utrzymaniu, mają prawo do świadczeń rodzinnych na takich samych zasadach jak dzieci obywateli państwa przyjmującego. Wymóg dodatkowego wykazania legalności wjazdu dzieci był uznany za nieuzasadnione i sprzeczne z prawem do równego traktowania.

Wpływ wyroku na polskie prawo

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE ma istotne znaczenie także w kontekście polskiego prawa. Polska, jako państwo członkowskie Unii Europejskiej, zobowiązana jest do przestrzegania przepisów unijnych, w tym tych dotyczących prawa do równego traktowania obywateli państw trzecich w zakresie zabezpieczenia społecznego. Ponadto zgodnie z zasadą pierwszeństwa prawa unijnego prawo Unii Europejskiej ma pierwszeństwo przed prawem krajowym. Oznacza to, że w przypadku sprzeczności między przepisami prawa unijnego a krajowego, sądy krajowe (w tym sądy w Polsce) są zobowiązane do stosowania prawa unijnego, nawet jeśli stoi to w sprzeczności z krajowym prawem. 

Choć wyrok TSUE dotyczący innego państwa członkowskiego nie nakłada bezpośrednich obowiązków na Polskę, to w praktyce może wpłynąć na sposób, w jaki sądy w Polsce będą interpretować przepisy prawa unijnego. Zgodnie z zasadą jednolitego stosowania prawa unijnego, sądy w Polsce mogą uwzględniać wyrok TSUE w sprawie innego państwa członkowskiego jako istotną wskazówkę interpretacyjną, szczególnie w sprawach, które dotyczą podobnych przepisów prawa unijnego. Omawiany wyrok może więc mieć wpływ na kształtowanie polityki w zakresie przyznawania świadczeń rodzinnych obywatelom państw trzecich, a także na zmianę przepisów krajowych, które wprowadzają warunki niezgodne z prawem UE.

Przykład wpływu wyroku na polskie przepisy

Zgodnie z orzeczeniem Trybunału, Polska nie może wprowadzać dodatkowych warunków w zakresie legalności wjazdu dzieci obywateli państw trzecich w sytuacji, gdy obywatel ten (rodzic lub opiekun prawny) już legalnie przebywa w Polsce i ubiega się o świadczenia. Oznacza to, że jeśli osoby te spełniają kryteria legalności pobytu w Polsce, ich dzieci nie mogą być dyskryminowane w kwestii legalności wjazdu. Polska powinna zmienić przepisy dotyczące świadczeń rodzinnych, aby wyeliminować ewentualne przepisy stanowiące barierę w dostępie do świadczeń dla dzieci obywateli państw trzecich, na przykład poprzez wymaganie wykazania legalności ich wjazdu. 

Wydaje się, że takie ograniczenia nie są powszechne w polskim ustawodawstwie, ponieważ, na przykład, przy składaniu wniosku o świadczenia z programu 800+ wymaga się jedynie potwierdzenia legalności pobytu rodzica, a nie dziecka. Orzeczenie podkreśla jednak, że zasada równego traktowania nie jest tylko deklaratywna, lecz powinna być wdrożona w praktyce, szczególnie w obszarze zabezpieczenia społecznego. Polska musi zatem szczególnie zadbać o zgodność swoich przepisów z tą zasadą, eliminując wszelkie nieuzasadnione różnice w traktowaniu obywateli państw trzecich i obywateli polskich.

Przygotowała:

Wiktoria Woźnicka
prawniczka imigracyjna